निफाडचा तांब्याचा मारोती ! (My fascination with deity Maruti… and it’s copper idol)

आमच्या निफाडच्या अकोलखास गल्लीतील मारुती मंदिर माझ्या मनात गच्च रुतून बसलेले आहे. ते मंदिर म्हणजे गल्लीच्या मधोमध दुमजली माडी असलेली पवित्र वास्तू. दगडी जोत्यांवर आणि लाकडी खांबांवर वीटबांधकाम केलेली. मला ते मंदिर चांगले मोठे वाटायचे. आमच्या गल्लीत प्रामुख्याने धनगर लोकांची वस्ती; बाकी मग लोकांची छान सरमिसळ. होळकर चाळीतील शेखसर, दोस्ती नावाच्या चाळीतील सिंधीभाभी, कुमावत मिस्तरी, मिलिटरीमॅन सोनारे, डॉक्टर चौधरी, चिंतामण अहेर, डी एन भगुरेसर अशी वेगवेगळ्या भागांतील माणसे आमच्या गल्लीत राहण्यास होती. अशाच कुटुंबांमुळे माझी गल्ली मला वैश्विक वगैरे वाटे ! गावातील चार-दोन प्रसिद्ध ब्राह्मणही आमच्या गल्लीत राहण्यास होते. त्यामुळे आम्ही मुले गर्वाने फुगून जायचो. जणू देवबाप्पाच आमच्या गल्लीत राहण्यास आहेत ! तसा मान त्यांना निफाड गावही आवर्जून देत असे.

मारुती मंदिरात दर्शनासाठी वगैरे भल्या पहाटेपासून लगबग सुरू होई. मंदिर तसे चोवीस तास उघडेच असे. आम्हा मुलांच्या शाळा-कॉलेजच्या परीक्षा असल्या की मुलांचे मंदिरात येणे हे व्हायचेच. “देवा, मला पास कर, चांगले मार्क्स मिळू देत” म्हणून मनोभावे पाया पडणारी मुले हमखास दिसत असत किंवा कोणाशी छोटेमोठे भांडणतंडण झाले किंवा एखादी खुन्नस झाली तर, आम्ही ‘जय बजरंग बली, तोड दे दुश्मन की नली !’ असे काही तरी द्वाडपणे म्हणायचो. आम्ही मारुतीदेवावर कोठलाही भार टाकून निर्धास्त होत असू !

गीतकार राम उगावकर मुंबईहून गावी निफाडला स्वतःच्या गल्लीत आले, की मारुतीचे दर्शन हमखास घेत. ‘आई तुझं लेकरूऽ येडं गं कोकरुऽऽ रानात फसलंयऽऽ रस्ता चुकलंयऽऽ सांग मी काय करूऽऽऽ ?’ असे अलवार गीत लिहिणारे ‘आली गं… आली गं… सुगंधा गावात आली !’ सारखी फक्कड लावणी लिहिणारे हेच का आपल्या गल्लीतले थोर माणूस ! असे म्हणून आम्ही त्यांच्याकडे कौतुकाने पाहत असू.

कोर्टातील दत्तुकाका डोंगरे दररोज देवदर्शन झाल्यानंतर देवाला सुट्टे पैसे टाकत. त्यावरही आमचे लक्ष असे. दत्तुकाका स्वभावाने शांत व प्रेमळ होते. माधवनाना शिरसाठ यांच्या हरिपाठात मीही एक मुलगा होतो. त्यावेळी हरिपाठ, आरत्या, काही अभंग पाठ झाले होते. पुढे, दहावी-बारावीच्या अभ्यासामुळे माझा हरिपाठ बंद झाला. पण जमेल तसे दररोज मारुतीचे दर्शन घेणे मात्र सुरूच राहिले. कोणी आसपास नाही हे पाहून मी मारुतीशी माझ्या मनातील भरपूर बोलून घेत असे. त्यामुळे कोठेही-कधीही डोळे मिटले की माझ्या या मारुतीचे रूप मी पाहू शकत असे. माझ्या प्रत्येक अडचणीच्या व संकटाच्या वेळी मला मारुतीचा मोठाच आधार वाटे.

दरवर्षी निमित्ताकारणाने आमच्या या मारुतीच्या मूर्तीला शेंदूरलेपन करून करून, त्या मूर्तीवरील शेंदराच्या मोठमोठ्या खपल्या निघू लागल्या. शिवाय तेल-पाण्याच्या रोजच्या अंघोळीमुळे दगडाच्या मूर्तीची कळत नकळत झीजही सुरू झाली. ती बाब सर्वांच्याच लक्षात आली. त्यावरून एके दिवशी मंदिरात गंभीरपणे एक बैठक झाली. मी एका कोपऱ्यात बसून होतो. मारुतीच्या दगडी मूर्तीऐवजी नवीन धातूची म्हणजे तांब्याची मूर्ती तेथे बसवावी ! असे निश्चित झाले. त्यासाठी पैशांची जमवाजमव सुरू झाली. मूर्तिकार माप घेऊन गेले. नवीन मूर्ती येईपर्यंत मंदिरात एखाद्या फोटोची पूजा करावी ! असे बैठकीत ठरले. शिवाय मंदिरातील बाकी देव होतेच ! मला वाटले, तांब्याचा मारुती कोण कोठून कसा केव्हा कशाला आणील? दगडाची असलेली मूर्ती काढून घेण्याचे ठरले. त्यामुळे मंदिर ओकेबोके वाटण्याची भीती सर्वांना होती. पण देवाचा फोटो ठेवण्याची वेळ काही आली नाही. पहिल्या दगडी मूर्तीमागे एका दगडी चिऱ्यात मारुतीची मूर्ती तेथे आयतीच मिळाली ! सर्वांना खूप आनंद झाला. त्या निमित्ताने आम्हाला मूळ मारुतीचेही दर्शन झाले, मग त्यालाच शेंदूर लावून, काही पूजाविधी करून त्याची रीतसर पूजा सुरू झाली.

वर्ष-सहा महिन्यांतच तांब्याच्या धातूची सुबक मूर्ती आणली गेली. हुबेहूब पहिल्या मूर्तीसारखी. सर्वांना खूप आनंद झाला. नव्या मूर्तीची विधिवत पूजाअर्चा, गाव मिरवणूक, प्राणप्रतिष्ठा… असा देखणा, भक्तिमय सोहळा झाला. प्रसाद वगैरे झाला. नवे कोरे मारुतीबाप्पा आम्हाला मिळाले. मात्र मी मनोमन हिरमुसलो होतो. आमच्या पहिल्या दगडी मूर्तीचे ते प्रसन्न रूप मनातून काही केल्या जाईना. त्यात आमचा दिलीप तांबे नावाचा मित्र मला चिडवू लागला. “‘आमचा तांब्या’चा मारुती आहे, बरं का ! आता त्याच्याच पाया पडत जा… समजलं का !”