लातूरची येळवस… अन् वलग्या वलग्या सालम पलग्या

भारतीय द्विपकल्पात नदीचे जलपूजन करण्याची परंपरा सिंधु संस्कृतीपासून चालत आलेली आहे. गंगा, यमुना, गोदावरी, सरस्वती, नर्मदा, सिंधू आणि कावेरी या सात नद्या (सप्तसिंधु) पवित्र समजल्या जातात. त्याच सप्तसिंधू मातृका म्हणून पुजण्याची परंपरा सुरू झाली. पिण्याच्या पाण्याच्या विहिरी खोदल्यानंतर त्यातील जल हे त्या सप्तसिंधूंचे प्रतीक म्हणून पुजले जाऊ लागले. विहिरीच्या जवळ त्यासाठी प्रतीकात्मक सात दगड पुजले जातात. ती पूजा लातूर जिल्ह्यात ‘आसरा’ म्हणून ओळखली जाते. आसरा म्हणजे तूच आमची राखण करणारी, सहारा देणारी, पाणी पाजणारी. आसराची ती पूजा वेळा अमावस्येच्या दिवशी प्रत्येक शेतात ज्वारीच्या-कडब्याच्या पेंड्यांची शंकू आकाराच्या रचलेल्या कोपेची पूजा करून, लक्ष्मीला खणानारळाने ओटी भरून नैवेद्य दाखवला जातो. कोपेत मातृकापुजन केले जाते. त्याला वेळा अमावास्या दिवशीचे खास पदार्थ, जसे भज्जी, अंबील, खीर, भाकरी यांचा प्रसाद दाखवून रान महोत्सव सुरू होतो. परंपरा म्हणून कोपेला पाच फेऱ्या मारतात आणि ‘वलग्या वलग्या सालम पलग्या’ असे म्हटले जाते. ते वाक्य कन्नड भाषेतील आहे. तो उच्चार ‘वलगे वलगे सालम पलगे’ असा होऊन गेला आहे. त्याचा अर्थ ‘वांग्याची भाजी आणि पोळी तुम्हाला (लक्ष्मीला) अर्पण करतो, तुम्ही आमच्यावर अनुग्रह करा’ असा आहे.