कल्याणचा वझे यांचा खिडकीवडा!

‘खिडकी’ संदर्भात आलेली, लिहिलेली वर्णने खूप आहेत. त्यात काव्यरचनांचाही समावेशही आहे. जसे, की शांता शेळके यांच्या ‘खिडकीबाहेर निळे आभाळ, पाखरांचे किलबिल सूर, अर्धकच्ची तुरट स्वप्ने, क्षितिज दूर’ या ओळी किंवा सोपानदेव चौधरी  यांच्या ‘खिडकीपाशी एक मुलगी… स्वत:मध्येच गढलेली’ इत्यादी. ‘खिडकी’बाहेरील दृश्यांची ललित वर्णने तर अनेक आहेत. कथांमध्येही खिडकी डोकावते. हिचकॉकचा सिनेमा ‘रिअर विंडो’ फारच प्रसिद्ध आहे. घराचा अविभाज्य घटक म्हणजे खिडक्या आणि दरवाजे. दरवाज्याशी असणारे नाते हे आत-बाहेर येण्या-जाण्याचे, पण ‘खिडकी’पाशी मात्र मनुष्यप्राण्याचे, पशुपक्ष्यांचे, झाडावेलींचे भावनिक नाते असते. रुसूनफुगून बसण्यासाठी किंवा एखादी खास वाट बघत बसण्याची जागा म्हणजे खिडकी. ब्राँझ शिल्पकार नागेंद्रराज भंडारी यांनी तर केवळ ‘खिडकी’ हा विषय घेऊन अनेक शिल्पे तयार केली आहेत.

… आणि मग चोरून चिठ्ठ्याचपाट्या देण्यास मदत करणारी ही खिडकी, जेव्हा जिभेचे चोचले पुरवणारे, चमचमीत, झणझणीत, कुरकुरीत असे ‘बटाटेवडे’ अगदी मानाने विकते तेव्हा मात्र त्या ‘वास्तुघटकाला’ वेगळीच प्रसिद्धी मिळते आणि प्रमाणित असे नाव मिळते… ‘खिडकी वडा’!

कल्याणचा पारनाक्याजवळचा अहिल्यादेवी चौकातील सानेवाडा १८८५ साली वझेवाडा झाला. पाचवी पिढी बघणाऱ्या, नांदणाऱ्या त्या वाड्यात मोरेश्वर वझे १९२६ साली राहण्यास आले. त्यांचा मुलगा यशवंत याने १९६४ ते १९८२ एवढ्या कालावधीत ‘कोहिनूर मिल’मध्ये नोकरी केली आणि त्याबरोबर अनेक जोड उद्योगधंद्यांचा पाठपुरावा केला. त्यांनी व्यावसायिक होण्याचे स्वप्न बालवयापासून पाहिले होते. सत्यात मात्र त्यांनी फुलबाज्याच्या तांब्याच्या तारा बसवून देणे, मसजिद बंदरवरून घाऊक चहापावडर आणून विकणे, दादरजवळील हिंदमाता मार्केटमधून ब्लाऊझ पीसचे तागे आणून विकणे अशा प्रकारे सुरुवात केली होती. अण्णांनी छोटेमोठे व्यवसाय अनेक केले, पण त्यांना यश मिळाले ते एका ‘चविष्ट’ व्यवसायामध्ये. शिवसेनेने मराठी तरुण उद्योजक निर्माण व्हावेत म्हणून १९६७ साली जागोजागी पादचारी रस्त्यांवर तरुणांसाठी ‘बटाटेवडे’ विक्रीचा व्यवसाय उभारून दिला आणि ती घटना अण्णांना प्रेरित करून गेली. अण्णांचे लग्न १९६८ साली झाले. सुगरण जोडीदार उमाकाकू त्यांच्या जीवनात आल्या आणि अण्णांनी त्यांच्या डोक्यात घोळत असलेला बटाटेवड्याचा व्यवसाय सुरू केला.

मुंबई-कर्जतमध्ये आधीच प्रसिद्धी पावलेला बटाटेवडा कल्याणमध्येही प्रसिद्ध करायचा तर काहीतरी ‘वेगळेपण’ हवे. ती करामत केली वझेकाकूंच्या ‘खास’ मसाल्याने. त्याची रेसीपी फक्त आणि फक्त वझे कुटुंबीयांना ठाऊक आहे. वझेकाकूंना जेव्हा विचारले, की सांगा ना रेसीपी. त्यावर काकू कोठलाही आडपडदा न ठेवता म्हणाल्या, की “अहो त्यात काय एवढं … ही एवढी कोथिंबीर घ्यायची, हा इतका इतका कढीपत्ता घ्यायचा, ह्या इतक्या इतक्या मिरच्या घ्यायच्या, की बास… झाला मसाला !” म्हणजे काकूंनी मला दुखावले नाही, की त्यांचे ‘खास’ सिक्रेटही सांगितले नाही.

व्यवसायाला सुरुवात तर केली, पण दहा बाय दहाच्या अडगळीच्या खोलीला असणाऱ्या एकाच खिडकीतून त्या वड्यांची विक्री करावी लागली. म्हणतात ना, की अडचण ही पुढील घटनांची नांदी असते… आणि अगदी तस्सेच झाले. “अरे, त्या खिडकीतून मिळणारे वडे काय झकास असतात!… ” अशी आणि इतक्या साध्या सोप्या भाषेत प्रसिद्धी तर मिळत गेलीच, पण महत्त्वाचे म्हणजे अप्रचलित आणि वैशिष्ट्यपूर्ण ‘ब्रँडनेम’ही मिळून गेले ‘खिडकी वडा!’. अण्णा आणि काकू त्याबद्दल कृतज्ञता व्यक्त करताना म्हणतात, की “लोकांनीच या व्यवसायाला ‘नाव’ दिले, पण कधी ‘नाव’ नाही ठेवले!”

अण्णांचा संसार वाढत गेला. दोन मुलांची जबाबदारी आली. तोपर्यंत गिरण्यांनाही घरघर लागली होती. गिरणी कामगारांना अखेर, १९८२ साली कायमचे घरी बसण्याची वेळ आली. मात्र अण्णा गडबडून गेले नाहीत. अण्णांनी त्यांचा ‘खिडकी वडा’ त्यांच्या पत्नीच्या साहाय्याने –

‘पीळ देऊनी पोटाला |
निघे आपल्या कामाला ध्येयमार्ग आक्रमित |
चाललासे नीजमार्गी ||’

या उक्तीनुसार अधिकच जोमाने चालू ठेवला.

नीलेश-शैलेश ही दोन्ही मुले अभ्यास-कॉलेज सांभाळून हाताशी आली होती. यशामागोमाग स्पर्धक आपोआप आले. तुमची ‘खिडकी’ तर आमचा ‘दरवाजा’ येथपर्यंत मजल गेली. पण दरवाज्यांची चौकट निखळून पडते, की काय असे झाले. खिडक्या मात्र भक्कम राहिल्या. कारण त्यांना आधार होता तो दगड, विटा, सिमेंट वाटावे अशा निर्धाराचा. दरवाजे आले, उघडले आणि बंदही झाले. ‘खिडकी’ मात्र मजबूत आहे.

अण्णांनी दोन्ही मुलांची आणि सुनांची भक्कम साथ आहे म्हटल्यावर पुढे, १९९१ साली कमांडर जीप घेतली व ‘वझे बंधू ट्रॅव्हल्स’ हा नवीन व्यवसाय सुरू केला. त्यानंतर २००२ साली तेथून जवळ पन्नास फुटांवर ‘वझे बंधू भोजनालय’, ‘मोरेश्वर सभागृह’ नावाचा लग्नाचा हॉल हेही व्यवसाय सुरू केले. ‘मोरेश्वर सभागृह’ची खासीयत म्हणजे ‘पॅकेज सिस्टिम’. साखरपुडा, लग्न, मंगळागौर, बारसे, वाढदिवस इत्यादी आवश्यक परंपरांचा समावेश त्या पॅकेजमध्ये केला. अण्णांनी सगळे उद्योगधंदे-व्यवसाय कर्जातूनच उभे राहिले आहेत हे आवर्जून नमूद केले. त्याला कारण म्हणजे कर्ज-भागीदारी-नफा-तोटा-स्पर्धा-व्यवसाय इत्यादी अनेक शब्दांपासून दूर पळणारा मराठी माणूस! मात्र अण्णांनी त्यांच्या दोन्ही मुलांना प्रोत्साहन देत सांगितले, की “शोधा बघू जा जा थेट | चमचमणारी वाट ||”

त्यांच्या मोठ्या मुलाचे नीलेशचे हर्णे-मुरूड येथे ‘सागरिका’ रिसॉर्ट आहे. कांगवई, दापोली येथे ‘वझे बंधू फूड प्रॉडक्ट्स’ नावाची मसाल्याची फॅक्टरी आहे. वझेकाकूंनी फक्त बटाटेवड्यांसाठी म्हणून बनवलेली मसाल्याची रेसीपी कोकणात नॉनव्हेजसाठीसुद्धा सर्रास वापरली जात आहे. कल्याणपाठोपाठ तो मसाला आणि ‘खिडकी वडा’ पुणे, कोल्हापूर, कोकण येथपर्यंत पोचला आहे. “ज्या ‘खिडकी वडा’ या नावाने आम्हाला उत्पन्न, प्रसिद्धी आणि लोकप्रियता मिळवून दिली त्याबद्दल मनात कृतज्ञता आहेच, ते समाजाचे ऋण आम्ही वेळोवेळी समाजकार्य करून फेडतही असतो… ” असे काकू म्हणाल्या. वझे कुटुंबीयांनी त्यांचे सभागृह २६ जुलै २००५ च्या महाप्रलयाच्या वेळी लोकांना खुले करून दिले. प्रलयात अडकलेल्यांना काही दिवस सातत्याने पिठले-भाकरी मोफत वाटली. गणपतीच्या दिवसांमध्ये ट्रॅफिक पोलिसांवर कामाचा खूप ताण असतो, खाण्यापिण्याच्या वेळा अनियमित असतात. अशा वेळी त्यांना दरवर्षी ‘खिडकी वडा’ पुरवला जातो. नि:शुल्क! हर्णे-मुरुड येथील ‘महर्षी कर्वे स्मारका’चे जतन व संवर्धन वझे कुटुंबीयांकडून समाजकार्याचा भाग म्हणून होत आहे.

वझे कुटुंबीयांची अशा प्रकारची सेवा बघून कल्याणच्या ‘ब्राह्मण सभे’ने त्यांचा दोन वेळा सत्कार केलेला आहे. शिवसेने कडून – कल्याण शाखा- ‘प्रसिद्ध उद्योजक’ म्हणून त्यांचा सत्कार झालेला आहे. त्यांना ‘अग्निशमन व आणिबाणी सेवा’ असा पुरस्कार २०१० साली मिळालेला आहे.

एकाहत्तर वर्षांच्या वझेकाकू आणि शहात्तर वर्षांचे अण्णा न थकता, न कंटाळता, अजून नवनवीन कल्पना घेऊन व्यवसाय पुढे नेऊ पाहत आहेत. त्या मागची ऊर्जा आणि कारणे विचारली असता, दोघेही गंमतीने म्हणतात, की “अहो, ‘वडा’ हा आमचा पहिला मुलगा आहे… नीलेश आणि शैलेश नंतरचे. मग पहिल्या मुलाचे कोडकौतुक हे वेगळेच असणार ना?”

– रिमा राजेंद्र देसाई

Last Updated On 27th Feb 2017

About Post Author

रिमा राजेंद्र देसाई

9324134280
रिमा देसाई या ठाण्‍याच्‍या. त्‍या व्‍यवसायाने कमर्शिअल आर्टीस्‍ट आहेत. त्‍यांना ठाण्‍यातील इंग्रजी संभाषणाच्‍या क्‍लासमध्‍ये शिकवण्‍याचा पंधरा वर्षांचा अनुभव आहे. त्‍यांची मुलगी ऋग्‍वेदी देसाई हीने अंध व्‍यक्‍तींसाठी लेखनिक पुरवणारी ‘आय-डॉल’ नावाची संस्‍था चालवली आहे. रिमा त्या संस्‍थेत ऋग्‍वेदीच्‍या सहकारी म्‍हणून काम करतात. ‘थिंक महाराष्‍ट्र डॉट कॉम’कडून जानेवारी २०१७ मध्‍ये आयोजित करण्‍यात आलेल्‍या ‘कल्‍याण तालुका संस्‍कृतिवेध’ या मोहिमेमध्‍ये त्‍यांचा सहभाग होता.

See author's posts