‘केकावली’ ही मोरोपंताची रचना प्रसिद्ध व लोकप्रिय आहे. मोरोपंत हे पंडित कवी. त्यांनी ‘श्लोक केकावली’ लिहिण्यापूर्वी ‘आर्या केकावली’ नावाची रचना केली होती. त्यातील आर्या सुंदर व भावस्पर्शी आहेत. उदाहरणार्थ, ‘श्रीरामा तू असशी, माझ्या शिरावरी जागा | आम्हां तुझ्या पायावाचून निर्भय नसे दुसरी जागा’ अशी सुंदर रचना ‘आर्या केकावली’मध्ये होती.
‘श्लोक केकावली’मध्ये शब्दांच्या चमत्कृतीकडे जास्त लक्ष दिले गेले आहे. मयुराने स्वतःच्या उद्धारासाठी जो करूण टाहो फोडला त्या केका म्हणजे मयुराच्या केकांचा संग्रह म्हणजे ‘केकावली’ होय. ‘केकावली’ हे प्रतीक अतिकारूण्यपूर्ण उतरले. त्याची रचना दीर्घ समासाची, त्यामुळे समजण्यास कठीण झाली आहे. बुद्धिवैभव, विरहव्याकुळता, उपदेश, देवाविषयी लडिवाळपणा असे श्लोक ‘केकावली’त आहेत. श्लोकांत सुसंगती सदा घडो । सुजन वाक्य कानी पडो । कलंक मातीचा झडो । विषय सर्वथा नावडो । अशा स्वरूपाचे व्यापक विचार मांडले गेले आहेत. आत्मिक उन्नती साधणे हा ‘केकावली’चा उद्देश दिसतो. रसिकांचे अंतकरण श्लोक ‘केकावली’ वाचताना द्रवल्याशिवाय राहत नाही. ते काव्य अप्रतिम, अतिप्रेमळ आहे. मोरोपंत यांच्या बुद्धीचा पूर्ण विकास त्यात दिसतो. देवाविषयी लडिवाळपणा, भय, प्रेम, कवित्व, बुद्धिवैभव या सर्वांचे मधुर मिश्रण म्हणजे ‘श्लोक केकावली’ होय. न.र. फाटक यांनी ‘श्लोक केकावली’ची मुक्त कंठाने स्तुती केली आहे.
-नितेश शिंदे info@thinkmaharashtra.com
(आधार – समग्र राजवाडे, मराठी वाड्मयाचा इतिहास – स.गं. मालशे, शं.गो. तुळपुळे)
About Post Author
