मुजुमदार गणेशाची तीनशे वर्षांची परंपरा

1. आदरणीय अनुपमा मॅडम,
   
   आदरणीय अनुपमा मॅडम,
   प्रभुणे या आडनावाशी आपला संदर्भ आला असल्याने हा प्रपंच करत आहे. मूळात मुजुमदार घराणे प्रभुणेच. आम्हीही मूळ प्रभुणेच. गोत्र अगस्ती. बारामती तालुक्यातील लोणी भापकर हे आमचे मूळ गाव. मोरगाव येथील मयुरेश्वर हे आमचे उपास्यदैवत. मागील सात पिढ्यांपासून आम्ही मराठवाड्यातील परभणी जिल्ह्यात जिंतूर तालुक्यात असलेल्या कोठा या गावी आमचे मूळ पुरुष धुंडिराज बाप्पासाहेब आले होते. पुढे त्यांना नागपूरकर भोसल्यांची जहागीरी वगैरे मिळाली. त्यानंतर देशमुख हे आमचे आडनाव झाले. घरात लग्नादी मंगलकार्ये झाल्यानंतर आम्हाला दर्शनासाठी मोरगाव तसेच मूळ गावी यावे लागते. लोणी येथे आमचादेखील वाडा आहे. त्या वाड्यातही आसरासारख्या काही देवता आहेत. त्यांची पूजा आम्हाला करावी लागते. मी शाळेत असताना भावाचे लग्न झाले. त्या वेळी आम्ही लोणी येथे आलो होतो. तेथे बंडाकाका नामक कोणी विधूर ग्रहस्थ होते. त्यांनी आमची उत्तम बडदास्त ठेवली होती एवढेच आठवते. मोरगाव येथे विनायक लंबोदर ढेरे यांचेकडे आम्ही उतरलो होतो. तेथे कुलाचार, कुलधर्म आटोपून पुढे जेजुरी, तुळजापूर वगैरे ठिकाणी आमचे वहर गेले होते.
   हे सगळे संदर्भ सांगण्याचे कारण एवढेच की गेल्या कैक दिवसांपासून मी आमचा इतिहास शोधण्याच्या प्रयत्नात आहे. तथापि, त्याचे फारसे धागेदोरे हाती लागत नाहीत. शिवाय आमच्या गावात मूळपुरूष धुंडिराज बाप्पासाहेब यांचे प्राचीन मंदिर आहे. हे ग्रहस्थ आपल्या आईसोबत आमच्या गावी आल्याचे म्हटले जाते. परंतु त्यांचा आधीचा काहीच इतिहास आमच्या पिढीला तरी ठाऊक नाही. आमच्यातील एक ज्येष्ठ श्री. नारायणराव देवीदास कोठेकर, जिंतूर (माझे काका) हे काही गोष्टी सांगत असत. त्यांच्याच तोंडून आबासाहेब मुजुमदारांचे नाव मी ऐकलेले आहे.
   तेव्हा आपल्या घराण्यासंबंधी, पूर्वज अर्थात रामशास्त्रींसंबंधी काही माहिती आपल्याकडे असल्यास कृपया कळवावी. तसे आपल्या संबंधित दूरध्वनी क्रमांकावर मीदेखील आपल्याशी संपर्क साधतोच.
   आपला
   संदीप देशमुख-कोठेकर
   3, साई प्लाझा, प्लॉट नं. 21, अयप्पा मंदिरासमोर, सातारा परिसर, बीड बायपास रस्ता, औरंगाबाद.
   भ्रमणध्वनी 7875758715

2. सुखकर्ता दुःखहर्ता……ही
   सुखकर्ता दुःखहर्ता……ही गणपतीची आरती संपूर्ण महाराष्ट्रात म्हंटली जाते.हि आरती समर्थ रामदास स्वामी यांनी रचली आहे.गणपतीची संकष्टी चतुर्थी करणारा गणेशभक्त प्रत्येक घराघरांत असणारच. देवादिकांसह संतांनी देखील सर्व कार्यात गणपती प्रथम पूजला आहे.भाद्रपद शु. ४ ते भाद्रपद शु.१४ हा गणेशोत्सवाचा कालावधी आहे.प्रचलीत गणेशोत्सवाच्या पूर्वी श्री समर्थ रामदास स्वामींनी हा उत्सव सुरू केल्याची नोंद इतिहासात आहे.

   समर्थे सुंदरमठी गणपती केला !
   दोनी पुरुष सिंदूर वर्ण अर्चिला !!
   सकळ प्रांन्तासी मोहछाव दावीला !
   भाद्रपद माघ पर्यंत !!
   समर्थ रामदास स्वामी हे दासबोधाचे लिखाण करण्याकरिता शिवथरच्या घळीत आले.दहा वर्षाचे शिवथर घळीचे वास्तव्य पूर्ण झाले तेव्हा १६५८ साली समर्थ नाशिकला कुंभमेळ्याला जाण्याकरिता शिवथरच्या घळीतून बाहेर पडले. त्यावेळी आनंद संवत्सर सुरू होते. घळीत असताना त्या॑नी महाराष्ट्रावर अफजलखान नावाचे एक विघ्न चालुन येत आहे हि बातमी ऐकली. महाराष्ट्रभर संचार करणाऱ्या समर्थांच्या शिष्यांनी हि वार्ता त्यांच्या कानावर टाकली.त्यावेळी अष्टविनायकांतला पहिला गणपती ज्याचे नाव वक्रतुंड आहे. त्याची स्तुति करून हि प्रार्थना केली.तीच हि गणपतीची सुप्रसिद्ध असणारी आरती.
   या आरतीच्या पहिल्या चरणात अफजलखानाच्या स्वारीचा उल्लेख आपणांस स्पष्ट आढळतो.
   वार्ता विघ्नाची नुरवी पुरवी प्रेम कृपा जयाची !
   हा सुंदरमठ शिवकालीन शिवथर प्रांतात आहे.याचा उल्लेख छ्त्रपती शिवाजी महराजांच्या अस्सल मोडी पत्रात आढळतो.त्याच प्रमाणे श्री समर्थ सेवक कल्याण स्वामी यांच्या पत्रात तसेच श्री समर्थ रामदास स्वामी आणि शिवराय यांच्या मध्ये असणारा दुवा समर्थ शिष्य महाबळेश्वरकर भट यांच्या ही पत्रात आढळतो.तोच हा सुंदरमठ ज्याचे हल्लीचे प्रचलित नाव रामदास पठार असे आहे. शिवकालीन सुंदरमठाशी असणारी सर्व ऐतिहासिक कागद पत्रांचे पुरावे हया स्थानाशी तंतोतंत जुळून येतात. इथेच सन १६७५ साली छ. शिवाजी राजे आणि समर्थ रामदास स्वामी दोघांनी मिळून हा गणेशोत्सव भाद्रपद शु. !!४ ते माघ शु.!! ५ गणेश जयंती पर्यंत पाच महीने साजरा केला. हा गणपती कोणत्याही मंडळाचा राजा नाही तर हा हिंदवी स्वराज्य संस्थापक छ. शिवाजी राजांचा गणपती आहे.
   या गणेशोत्सवाचे पहिले वर्गणीदार राजे शिवछत्रपती आहेत. ज्यांनी त्या साली १२१ खंडी धान्य हया उत्सवाला देणगी दिली . त्याचा उल्लेख इतिहासात खाली दिलेल्या लेखात सापडतो .
   समर्थे शिवराजासी आकारामुष्ठी भिक्षा मागो धाडिली ! शिवराज म्हणे समर्थे माझी परीक्षा मांडली !!
   आकारा आकरी खंडी कोठी पाठविली !
   हनुमान स्वामी मुष्ठी लक्षुनिया!!
   ११ x ११ म्हणजे १२१ एवढे खंडी धान्य राजांनी या उत्सवाला दान दिले. या पाच महीने सुरू असणाऱ्या उत्सवाला भेट देऊन गणपतीचे दर्शन विजयादशमीच्या दिवशी घेतले असे आनंदवनभुवन या समर्थ रचित काव्यात उल्लेखले आहे. हा गणेशोत्सव श्री समर्थ रामदास स्वामींच्या साक्षात्काराचा अनुभव आहे. श्री गणपतीच्या आरतीच्या शेवटच्या चरणात रामदास स्वामींनी गणपतीला अफजलखानाच्या या स्वराज्यावर आलेल्या संकटांपासून शिवाजी राजांना सहीसलामत सोडवावे अशी प्रार्थना केलीली आहे.पहा…..
   दास रामाचा वाट पाहे सदना !
   संकटी पावावे निर्वाणी रक्षावे सूरवरवंदना !!
   शिवाजी राजांनी या गणेशोत्सवाला सुंदरमठावर जेव्हा भेट दिली त्यावेळी रामदास स्वामी यांनी १८ वेगवेगळ्या प्रकारची शस्त्र महराजांना प्रसाद भेट दिली आणि महाराजांनी एक पांढरा घोडा समर्थांना दिला.गणपतीची आरती १६५८ ला समर्थांनी प्रार्थनापूर्वक लिहिल्यानंतर समर्थ शिवाजी राजांना राज्याभिषेक होई पर्यंत सन १६७४ पर्यंत थांबले, नंतर १६७५ ला गणेशोत्सव केला आणि १६ सप्टेंबर १६७६ ला सज्जनगडावर वास्तव्यकरिता गेले. हाच महाराष्ट्रातील पहिला गणेशोत्सव जो स्वराज्य निर्माण झाल्यानंतर छ. शिवाजी राजे आणि समर्थ रामदास स्वामी यांनी सुरू केला.
   आज महाराष्ट्रात प्राचीन सार्वजनिक गणेशोत्सवाचे जे पुरावे सापडतात ते हया उत्सवानंतरचे आहेत. हा उत्सव सुंदरमठ रामदास पठारावर पुन्हा नव्याने पाच दिवसाचा सुरू झाला असून या उत्सवातून प्रेरणा घेऊन श्री क्षेत्र शेंदूरमळई हे गुरुकुल येथेही हा उत्सव सुरू झाला आहे. आपण आपल्या सार्वजनिक गणेशोत्सवात ही माहिती जरूर पुरवावी.वरील संशोधन सद्गुरू अरविंदनाथ महाराज यांनी केले असून हया माहितीचे सर्व अधिकार राखीव आहेत. या माहितीचा संबंध कोणत्याही जात, धर्म ,पंथ ,सांप्रदाय ,पक्ष ,संघटना यांच्याशी नाही.
   रामदास पठार – सुंदरमठावर येण्याकरीता महाड-पुणे रस्त्यावर वरंधाघाटात माझेरी जवळ कमानी खालून डाव्या हाताने सरळ पुढे कि.मी. मठाच्या माळावर शेवट पर्यंत डांबरी रस्त्याने यावे.निवास, भोजन व्यवस्था पूर्व सूचना दिल्यास विनामूल्य होऊ शकते.

Comments are closed.