औंध हे सातारा जिल्ह्यातील खटाव तालुक्यात आहे. औंध हे श्रीमंत पंडित पंतप्रतिनिधी यांच्या संस्थानाचे मुख्य ठिकाण होते. ते ऐतिहासिक स्थानदेखील आहे. त्या ठिकाणी प्राचीन यमाई देवीचे मंदिर आहे. यमाई देवीने औंधासुर या राक्षसाचा वध केल्यानंतर देवीला जखमांच्या दाहकतेने ग्रासले होते. तेव्हा देवीने ती दाहकता कमी करण्यासाठी औंधच्या तळ्यात स्नान केले. त्या तळ्याचे महत्त्व भाविकांसाठी तीर्थाप्रमाणे आहे. यमाई देवीची मोठी यात्रा दरवर्षी पौष पौर्णिमेपासून अमावस्येपर्यंत असते.
पौराणिक भाग सोडला तर औंधमध्ये पद्माळे, नागाळे व विशाळे अशी तीन तळी होती. त्यांपैकी विशाळे हे तळे बुजले गेले आहे. इतर दोन तळी सध्या वापरात आहेत. ती तळी निर्माण कशी झाली याबद्दल अचूक माहिती नाही, पण ती आटपाडीतील नागोजी सावकाराने बांधली असे म्हणतात. म्हणूनच त्यातील एकाचे नाव ‘नागाळें’ असे आहे. तळ्याच्या ऐतिहासिक खुणा मात्र आहेत. नागाळे तळ्यातील पाण्याने आंघोळ केल्याने खरुज, नायटा नाहीसा होतो अशी भाविकांची श्रद्धा आहे. तर शास्त्रज्ञांच्या संशोधनानुसार त्या तळ्यातील पाणी झिरपणाऱ्या खडकांमध्ये काही खडक गंधाचे असल्याने तो प्रभाव पडतो. मोराल्यातील मोराळे व यमाईच्या डोंगरात अजून एक तळे आहे, त्यास दुर्गाळे अशी पाच तळे असल्याच्या खुणा सापडतात.
गावातील वापरात असणारे तळे म्हणजे नागाळे. त्या तळ्याचा आकार चौरसाकृती असून त्याला पाच घाट आहेत. ते पुढीलप्रमाणे- श्री यमाई देवी घाट, श्री मोकळाई देवी घाट, श्री तुकाई देवी घाट, पैलवान घाट, श्रीनिवास घाट.
औंधला जाण्यासाठी सातारा येथून एस.टी. बस असतात. औंध हे साताऱ्याच्या आग्नेयेस सुमारे बेचाळीस किलोमीटर अंतरावर आहे. रहिमतपूर हे औंधला सर्वात जवळचे रेल्वे स्टेशन. ते एकोणीस किलोमीटरवर आहे. तसेच, कराड रेल्वे स्टेशन चाळीस किलोमीटर व सातारा रेल्वे स्टेशन बेचाळीस किलोमीटर आहे.
माहिती स्रोत: तुकाराम शिंदे आणि औंध इन्फोमधून.
संकलन – नितेश शिंदे
About Post Author
