ग्रंथालये नव्हे, सांस्कृतिक केंद्रे ! (Book Libraries will be cultural Centers)

पुस्तकांचा संग्रह आणि त्यांची देवघेव करण्याचे ठिकाण म्हणजे ग्रंथालय, एवढाच विचार लोकमानसात असतो. परंतु बदलत्या काळ-परिस्थितीत ग्रंथालयांना तेवढेच कार्य करून पुरेसे ठरणार नाही. त्यांना सांस्कृतिक केंद्राचे नवे, विस्तारित रूप घ्यावे लागेल. तेथे केवळ वाङ्मय नव्हे तर विविध विद्याशाखांचा पाठपुरावा करावा लागेल- वेगवेगळी माध्यमे वापरावी लागतील- ज्ञान संकलन व ज्ञान प्रसारण हे त्यांचे मुख्य कार्य राहील असा अभिप्राय चिपळूण येथे ‘लोकमान्य टिळक स्मारक वाचन मंदिर’ आणि ‘व्हिजन महाराष्ट्र फाउंडेशन’ यांनी आयोजित केलेल्या ‘ग्रंथालय मित्र मंडळ’ मेळाव्यात व्यक्त झाला. लेखक व विविध विषयांचे तज्ज्ञ व्यावसायिक आणि रत्नागिरी जिल्हा बँकेचे अध्यक्ष तानाजीराव चोरगे यांनी मेळाव्याचे उद्घाटन केले.

चोरगे म्हणाले, की मोबाईलच्या आभासी विश्वात आजकालची तरुण पिढी वाचन विसरली आहे. आईवडिलांनाही त्यासाठी वेळ नाही. त्यामुळे ग्रंथालयात पुस्तकांना वाचक नाहीत. अशा कठीण स्थितीत ‘ग्रंथालय मित्र मंडळा’सारखी संस्था समाजजागृतीसाठी कार्य करत आहे हे कौतुकास्पद आहे. त्यांनी रत्नागिरी जिल्हा बँक आणि अशा अनेक संस्था याकामी नक्कीच सहकार्य करतील अशा शब्दांत उपस्थितांना आश्वासित केले.

मेळाव्यास चिपळूण व जवळच्या तालुक्यांतील ग्रंथालयांचे पदाधिकारी, ग्रंथपाल आणि लेखक-प्राध्यापक उपस्थित होते. ‘ग्रंथालय मित्र मंडळा’च्या गावोगावी मेळावे घेण्याच्या मोहिमेचे अध्यक्ष डॉ. रविन थत्ते यांनी मोहिमेतील या पहिल्या कार्यक्रमास संदेशपर भाषण लिहून दिले होते. ते ‘लोकमान्य टिळक स्मारक वाचन मंदिर’च्या सभासद मनीषा दामले यांनी वाचून दाखवले. तर ‘लोटिस्मा’चे कार्याध्यक्ष धनंजय चितळे यांनी सर्व प्रतिनिधींचे स्वागत केले.

चर्चेस प्रत्यक्ष आरंभ करताना देवरुखचे गजानन केशव जोशी यांनी ग्रंथालये नवनवीन वाचकांना आकृष्ट करण्यासाठी कसे अनेक उपक्रम योजू शकतात हे विविध उदाहरणांनी दाखवून दिले. राजापूर येथील पाचल या दुर्गम भागातील गावी ग्रंथालय निष्ठेने चालवणारे किशोर नारकर यांनीही मुख्यत: स्पर्धांच्या माध्यमातून बालवाचकांना खेचून कसे घेता येते ते सांगितले. त्यांनी त्यांच्या ग्रंथालयाने सलून, देवळे, बाजार येथे ‘वाचनकट्टे’ चालवले असल्याची अभिनव माहिती दिली.

परंतु चर्चासत्राच्या मुख्य विषयाला तोंड फोडले ते श्रीवर्धनच्या ग्रंथालयाचे अध्यक्ष मनोज गोगटे यांनी. ते म्हणाले, की राज्यात बारा हजार ग्रंथालये आहेत. त्यांना असणारे सरकारी अनुदान जर बंद झाले तर त्यांपैकी दहा हजार ग्रंथालये बंद पडतील. त्यामुळे ग्रंथालयांना लोकांचा पाठिंबा मिळावा असे वाटत असेल तर त्यासाठी ग्रंथालयांनी नव्या वाटा शोधल्या पाहिजेत, त्यांनी नवा अवतार घेणे क्रमप्राप्त आहे. तो नवा अवतार सांस्कृतिक केंद्रांचा असेल तर विविध स्तरांतील लोक वेगवेगळ्या कारणांनी ग्रंथालयांकडे पुन्हा वळू लागतील. प्राची जोशी, विनिता नातू, राजकुमार सावंत, अरुण इंगवले, राष्ट्रपाल सावंत, सुहास बारटक्के, कैसर देसाई, विवेक कदम इत्यादींनी चर्चेत सहभाग घेतला.

ग्रंथालये स्वातंत्र्यपूर्व काळात सुरू झाली ती वाचनप्रसाराच्या ओढीने. पुस्तके-मासिके यांच्याबद्दल समाजात आकर्षण होते. ग्रंथवाचनातून माणूस सुजाण, सुसंस्कृत व ज्ञानी होतो असा विश्वास होता. नंतरच्या काळात नवनवीन माध्यमे आल्यावर लोकांचा तो विश्वास घरंगळत गेला आहे आणि गावोगावची जुनी ग्रंथालये या ऐतिहासिक वास्तू म्हणून शिल्लक राहिल्या आहेत. चिपळूणचे ‘लोकमान्य टिळक स्मारक वाचन मंदिर’ यासारखी जी ग्रंथालये नवनवीन उपक्रम करतात तेथे लोक वारंवार येत असतात असे आढळून आले आहे.