वगसम्राट शब्बीरभाई मणियार (Folk Artist Shabbirbhai Maniyar)

इंद्रदरबार गाढवाचे लग्नमधील वेशभूषा (1987)

‘दत्तोबा तांबे’ यांना माणसांतील गुणांची पारख होती. त्यांनी ‘चितोडगडचा रणसंग्राम’ हे वगनाट्य एकदा जाहीर केले. ऐनवेळी मुख्य नायक असलेल्या राणाप्रतापची भूमिका करणारा नट आजारी पडला. दत्तोबा तांबे यांनी हुकूम सोडला, “ह्या वायरमन पोराला, शब्बीरला मेकअप करून उभा करा! करील तो बरोबर.”         
        शब्बीरला सगळे वग, अगदी वाक्यन वाक्य रोज ऐकून-पाहून पाठ होते. इतर कलाकारांच्या प्रॅक्टिसला मदत करताना तलवारीचे हात, काठीचे हातही अवगत झाले होते. शब्बीर यांच्या मनी प्रथम धास्ती आली, पण सर्वानी आग्रह केल्यानंतर त्यांनी महाराणा प्रतापचा मेकअप अंगावर चढवला. सहा फुटांच्या आसपास उंची, भारदस्त जरब बसवणारा खर्जातला आवाज, भरभक्कम शरीरयष्टी, गव्हाळ वर्ण, रुबाबदार चेहरेपट्टी अशी जन्मजात शरीरसंपदा होतीच!

हुंड्याला कायदा आहे वगनाट्यातील एक दृश्य

दत्तोबा तांबे यांच्या फडापासून सुरू झालेला प्रवास पुढे गुलाबराव बोरकर, गणपतराव माने, तुकाराम खेडकर, मंगला बनसोडे, आनंद लोकनाट्य तमाशा इत्यादी तमाशा फडांतून चालत राहिला. त्यांना महिना एकशेपंच्याहत्तर रुपये बिदागी 1972 साली मिळायची. ती वाढत वाढत 2008 साली सात हजार रुपये महिना इतकी झाली. त्यांनी वगात काम करत असतानाच वग नाट्येही लिहिली, दिग्दर्शित केली. ‘लग्नाआधी भंगला चुडा’, ‘पुढारी पाहिजे बाईला’, ‘हुंड्याला कायदा आहे का?’, ‘साधू मठाचे गुपित’, ‘पाषाणहृदयी आनंदी’, ‘महाराष्ट्र झुकत नाही’, ‘रायगडची राणी’, ‘धन्य पावनखिंड झाली’ अशी अकराहून अधिक वगनाट्ये त्यांच्याकडून लिहिली गेली.

          शब्बीर यांचे गुलाबराव बोरगावकर, जगन्नाथ शिंगवेकर, माधवराव गायकवाड इत्यादी कलावंतांशी विशेष सूत जुळले होतेच. शब्बीर म्हणाले, “मी अधूनमधून दारू प्यायचो, पण व्यसनात अडकलो नाही. दारू पिऊन कधीही रंगभूमीवर पाय ठेवला नाही. कलेशी प्रतारणा कधीच केली नाही. सहकलाकारांनाही माझा धाक असे. कोणी पिऊन आला तर त्याला त्या दिवशी काम मिळत नसे.” त्यांनी तमाशात राजाच्या भूमिका केल्या अन् ते राजासारखेच जगले. शब्बीर पावसाळ्यातील दोन महिने कुटुंबात असत व तेथे त्यांचे लेखन होत असे. ते म्हणतात, की “तमाशातला राजा सकाळी चहाला महाग असतो. पण माझ्या वाट्याला असे काही अनुभव आले नाही. प्रेक्षकांचे भरभरून प्रेम लाभले.”

          ते निळू फुले, दादा कोंडके, दादू इंदुरीकर यांच्यासोबत काही प्रयोगांतून काम केल्याचेही सांगतात. मात्र एक प्रकारची वेठबिगारीची पद्धत तमाशात असते. त्यामुळे त्यांना ‘ते’ चक्रव्यूह भेदून बाहेर पडणे शक्य झाले नाही. त्यांच्या मनावर 1999 साली वडील वारले तो प्रसंग कोरला गेला आहे. वगातला मुख्य नट सुट्टीवर गेला तर धंदा बुडेल म्हणून वडिलांच्या निधनाची बातमी त्यांच्यापासून लपवून ठेवली गेली होती. शब्बीर हे एकुलता एक मुलगा असल्याने वडिलांच्या अंत्यविधीसाठी कुटुंबीयांनी शोध घेत अखेर तमाशा मालकाला शब्बीर यांना घरी सोडण्यास भाग पाडले.

———————————————————————————————————————————-