सोलापूर जिल्ह्यातील सांगोला तालुक्‍याचे वैशिष्ट्य म्हणजे तेथील आठवडा गुरांचा बाजारा. त्या बाजारात खिल्लार बैल, विविध जातींच्‍या गाई आणि म्‍हशी विकण्‍यासाठी आणल्‍या जातात. त्याचबरोबर तेथे शेळी-मेंढी बाजारही भरतो. त्‍यास पुरक म्हणून शेळी आणि मेंढी यांच्‍या कातडीचा बाजार चालतो. सांगोल्‍याच्‍या बाजारात दर आठवड्याला लाखो-कोट्यावधी रुपयांची उलाढाल होत असते.
सांगोल्याचा गुरांचा बाजार दर रविवारी भरतो. तो बाजार पिढ्यानपिढ्या सुरू असल्याचे लोकांकडून सांगितले जाते. सांगोल्यातील ‘कृषी उत्पन्न समिती’च्‍या मोठ्या मैदानातवर हा बाजार भरतो. त्‍याकरता राज्याच्या अनेक भागांतून आणि राज्‍याबाहेरूनही त्या बाजारात खरेदीदार, विक्रीदार आणि दलाल येतात. तो बाजार शनिवारी दुपारपासूनच गजबजण्‍यास सुरूवात होते. विविध ठिकाणचे गुरांचे मालक स्‍वतः किंवा एखाद्या विश्‍वासू माणसाकरवी गुरे बाजाराच्‍या मैदानावर आणून ठेवतात. त्‍यांचा दुस-या दिवशी, अर्थात रविवारी दुपारपर्यंत तेथे तळ असतो. रात्रीपर्यंत ते मैदान जनावरांनी फुलून जाते. सांगोला परिसरात धनगरांचे प्रमाण मोठे आहे. ते शेतीला पूरक म्हंणून शेळी आणि मेंढी पालनाचा व्यवसाय करतात. त्या अनुषंगाने त्या बाजारात शेळ्या आणि मेंढ्या विकण्‍यासाठी आणल्‍या जातात. शेळ्या आणि मेंढ्या सांगोला परिसरातूनच आणल्‍या जात असल्‍याने त्या रविवारी पहाटे मैदानावर दाखल होतात. मैदानावर जमलेल्‍या बैलांचा, गाईंचा, म्‍हशींचा, शेळ्या-मेंढ्यांचा आणि त्‍यांच्‍या कातडीचा असे वेगवेगळे बाजार एकाच ठिकाणी भरतात. ज्‍यांना ग्राहक मिळते ते काही जनावरांची विक्री शनिवारीच करतात. मात्र विक्रीचा खरा दिवस हा रविवारचा!
जनावराची तपासणी झाल्‍यानंतर सर्वांसमक्ष सौदा होतो. सौदा होण्‍याचा भाग थोडा मजेशीर आहे. सौदा करताना जनावरांची किंमत सांगणे, ती कमी करून मागणे, त्‍यास नकार देत पुन्‍हा नवी किंमत सांगणे किंवा नकार-होकार देणे या सर्व गोष्‍टी तोंडाने सांगितल्‍या जात नाहीत. ग्राहकाला किती रुपयांत जनावर घ्‍यायचे आहे ते दलालाला ठाऊक असते. मग तो मालकाच्‍या शर्टखाली घालून त्याचा हात पकडतो आणि फक्त खुणांनी त्‍याला ग्राहकांने सांगितलेली किंमत खुणवतो. मग पुढचा सर्व सौदा शर्टखाली एकमेकांचे हात पकडून खाणाखुणांनीच होतो. जनावरांचे व्यवहार सर्वांसमक्ष होत असले तरी शेजारच्‍या व्‍यक्‍तीलाही तो सौदा कितीचा झाला ते कळत नाही. तेथील परंपरेनुसार प्रत्येक जनावराचा व्यवहार तशाच पद्धतीने होतो. कदाचित त्‍यामुळेच तेथील दलालांचे महत्‍त्‍व अबाधित राहिले असावे.
जनावरांचा सौदा पक्‍का झाला की पैसे घेऊन जनावर लगेच ताब्‍यात घेतले जात नाही. त्‍यावेळी विसार (अनामत रक्‍क्‍म) म्हणून काही रक्‍क्‍म मालकाला दिली जाते. मग ग्राहक पुन्‍हा बाजारात फिरू लागतो. तो इतर ठिकाणी असे विसार देऊन जनावरे पक्‍की करतो. त्‍याच्‍या मनाजोगती खरेदी झाली की, मालक बाजारात फिरून जनावरांची रर्वरित रक्‍कम देऊन विकत घेतलेली जनावरे गोळा करू लागतो. म्‍हणूनच जनावरांची विक्री पक्‍की झाल्‍यानंतरसुद्धा मालकांला रक्‍कम हाती येईपर्यंत बाजारात थांबावे लागते.
जनावरांच्‍या बाजारामुळे सांगोल्यातील वाहतूक उद्योगालाही चांगला व्यवसाय लाभतो. त्या बाजारात दर आठवडी लहानमोठी हजार-बाराशे वाहने येतात. जनावरे बाजारपेठेत नेण्या-आणण्यासाठी रिक्षा, मिनी टेम्‍पो अशा छोट्या वाहनांचा वापर होतो. ती वाहने बाजारतहाबाहेर उभी असतात. ती जागच्‍या जागी ठरवता येतात.
बाजारात शेळी-मेंढींसोबत पंधरा ते वीस हजार कातडी नगही बाजारात येतात. त्या दिवशी केवळ कातडीची सरासरी वीस लाखांची उलाढाल होते.
दलालांच्यात सांगण्याप्रमाणे कातडीवरील प्रक्रिया फक्त चेन्नई येथे होते. त्यामुळे मध्यस्थ खरेदीदार सर्व माल मिरजमार्गे प्रक्रियेसाठी चेन्नईस पाठवतात. कातडे काढल्यापासून एक महिनाभर (मीठ लावून) व्यवस्थित राहते. अनेकांना त्यामध्ये प्रत्यक्ष-अप्रत्यक्ष रोजगार व त्याचा फायदा मिळतो. ‘सांगोला कृषी उत्पन्न बाजार समिती’सही नगामागे उत्पन्न मिळते.
शेळी, मेंढी बाजार हा सांगोला येथील महत्त्वाचा आठवडा (रविवार) बाजार आहे. बाजार सकाळी 8:00 ते 12:00 या वेळेत भरतो. तालुक्यात मेंढपाळ व्यवसाय मोठ्या प्रमाणावर केला जातो. तो घरगुती व मुख्य व्यवसाय म्हणून अशा दोन्ही पद्धतींनी केला जातो.
शेळी-मेंढी बाजार हा चांगल्या उलाढालींचा आहे. साधारणपणे आठवड्यास एक कोटी ते दोन कोटींपर्यंत उलाढाल होते. सध्या अनेकजण वाढत्या मागणीमुळे बंदिस्त शेळीपालन व्यवसाय करत असल्याचे आढळते. ‘सांगोला कृषी उत्पन्न बाजार समिती’स या बाजारातून नगापाठीमागे (आवक) व विक्रीनुसार उत्पन्न मिळते.
– डॉ. एस.एल. पाटील/प्रा. बनकर एस.आर.
डॉ. एस.एल. पाटील, अर्थशास्त्र विभागप्रमुख, सांगोला कॉलेज सांगोला.
(माहितीसंकलन साह्य – राजाराम आवड, अकलूज)
About Post Author
very good informatio
very good information.
chan mahiti dili ahe
chan mahiti dili ahe
आजच्या युगात बेरोजगार
आजच्या युगात बेरोजगार तरुणांनाना बंदिस्त शेळी पालना सारखे शेतीपुरक व्यवसाय करण्याची आवश्यकता आहे
उत्तम. माहितीपूर्ण लेख
उत्तम. माहितीपूर्ण लेख.
जनावरची माहिती
जनावरची माहिती
जनावराची माहीती किमंत
जनावराची माहीती किमंत
chan
chan
sunder bazar
sunder bazar
khup chan aahe
khup chan aahe
Comments are closed.