बालगंधर्वांचे पत्र

माझ्या मुंजीत मला आशीर्वाद देण्यासाठी बालगंधर्व आले होते. माझी मुंज भरवस्तीतल्या ब्राह्मणसभेत होती. मी आठ वर्षांचा असल्याने मला काही कळत नव्हते. बालगंधर्व आले आहेत असे कळल्यावर त्यांना पाहणा-यांची अतिशय गर्दी जमली होती. ते माझ्या मुंजीला येण्याचे कारण म्हणजे माझे वडील विष्णुपंत मराठे हे गंधर्वांचे परमभक्त. ते स्वतःही गात असत. गंधर्व मंडळीचा बडोद्यात मुक्काम असला की विष्णुपंत प्रत्येक खेळाला हजर असत. त्यातून त्यांची ओळख झाली होती.

एकदा गंधर्वांचा चेहरा थोडा खिन्न असता विष्णुपंतांनी विचारले, 'नारायणराव, काय अडचण आहे ती मोकळेपणानं सांगा'. तेव्हा ते म्हणाले, की थोडी पैशांची गरज आहे. तेव्हा माझ्या वडिलांनी बालगंधर्वांना त्या काळात अकराशे रूपये दिले होते. माझे वडील निष्कांचन अवस्थेत मुंबईला आले होते. ते गिरगावातल्या माधव एजन्सीत नोकरी करत. तेथे बडोद्याचे अलेंबिक केमिकलचे मालक भाईलालभाई अमीन आले असता त्यांनी लहान असून चुणचुणीत असलेल्या माझ्या वडिलांना पाहिले आणि ते त्यांना घेऊन बडोद्याला आले. आम्ही आणि सबनीस सावंतवाडीचे. आम्ही दोघांनी मिळून 'मराठे ब्रदर्स' हे औषधाचे दुकान काढले. दुसरे दुकान नानासाहेब फडके यांचे होते. बडोद्यात ती दोनच दुकाने असल्याने दुकानात खूप गर्दी असे. आम्ही आर्थिक रीत्या सुखी होतो. त्यामुळे वडील बालगंधर्वांना पैसे देऊ शकले.

पुढे बालगंधर्वांना पक्षाघाताचा झटका आला. तेव्हा बडोद्याचे डॉ. किर्तने त्यांच्यावर उपचार करत असत. विकलांग गंधर्वांना किर्तने यांनी आपल्या घरीच ठेवून घेतले व ते म्हणाले, की 'आता माझ्या इथंच राहा. मी तुम्हाला बरं करीन'. किर्तने स्वतः बालगंधर्वांच्या गाण्यावर फिदा होते. त्यांना असं वाटत असे, की असा गायक यापूर्वी झाला नाही आणि पुन्हा होणारही नाही!

गंधर्व आजारी असून त्यांनी रोजचा रियाझ सोडला नव्हता. त्यांना तबलजींची साथ लागे. दोन-तीन तबलजी त्याच्या मनाप्रमाणे वाजवू शकत नव्हते. शेवटी, त्यांनी विष्णुपंतांना सांगितले, की तुमच्या मुलाला पाठवा. वडिलांनी मला पाठवले आणि माझा तबला त्यांना पसंत पडला. त्यानंतर दीड महिना मी रोज संध्याकाळी त्यांना साथ करायला जात असे. गंधर्वांच्या मनासारखी साथ करणे कठीण होते. पण मला माझ्या आईकडून तालज्ञान झालेले होते. ते मला गंधर्वांना साथ करताना उपयोगी पडले. त्‍यानंतर बालगंधर्व घरी परतले. काही दिवसांनंतर मला बालगंधर्वांच्‍या हस्‍ताक्षरातील पत्र मिळाले. त्‍यात त्‍यांनी माझे तबलावादन अवडल्‍याचे कळवले होते. एवढ्या महान कलाकाराला माझे तबलावादन पसंत पडलेले पाहून मला हर्षोल्‍हास झाला. ते पत्र इथे सोबत देत आहे.
बडोद्यात मला लक्ष्मणराव दाते, नाना गुरव, सोनबा गुरव आणि इमामअलिखान यांनी तबला शिकवला. तर मी मुंबईला जेव्हा माझ्या बहिणीकडे जात असे तेव्हा मे महिन्यात मला वसंतराव आचरेकर आणि कामोरा मंगेशकर यांच्याकडून तबला शिकायला मिळाला. आचरेकरांनी माझ्याकडून कधीही पैसे घेतले नाहीत.

आजवर मी ज्योत्स्ना भोळे, डी.व्ही.पलुस्कर, माणिक वर्मा, राम मराठे, व्ही.जी.जोग, कुमार गंधर्व व पं.भीमसेन जोशी यांच्याबरोबर साथ केली आहे. बसवराज राजगुरू यांच्याबरोबर मी बारा मैफली केल्या. एकदा भीमसेन जोशींबरोबर तबलजी येऊ शकले नव्हते तेव्हा मी त्यांच्याबरोबर साथ केली होती.

(बाळासाहेब विष्णुपंत मराठे यांचे बडोद्यातील रावपु-यात विक्रम फार्मसी नावाचे औषधांचे दुकान आहे. ते स्वतःही औषधोपचार करतात. बाळासाहेब हे बडोद्यात गेली पंचवीस वर्षे 'स्वरविलास' या शास्त्रीय संगीताचे कार्यक्रम करणा-या संस्थेचे प्रमुख आधारस्तंभ आहेत.)

– बाळासाहेब विष्‍णूपंत मराठे
शब्दांकन : प्रकाश पेठे

About Post Author

प्रकाश पेठे

प्रकाश पेठे यांचा जन्म अमरावतीचा. ते बडोदा येथे स्थायिक आहेत. त्यांनी ‘सर जे जे कॉलेज ऑफ आर्किटेक्चर’ (मुंबई) येथून शिक्षण पूर्ण केले. त्यांचा वडोदरा महानगरपालिकेसाठी शहराचा पहिला विकास आराखडा व नगर रचना योजना बनवण्यात सहभाग होता. त्यांनी संगीत विशारद ही पदवी 1989 मध्ये मिळवली. ते नगर विकास अधिकारी या पदावरून निवृत्त 1998 मध्ये झाले. त्यांनी ‘महाराज सयाजीराव विद्यापीठ’ बडोदे येथे 1977 पासून अतिथी प्राध्यापक, 2001 पासून ‘सरदार वल्लभभाई पटेल इन्स्टिट्युट ऑफ टेक्नॉलाजी’ येथे अतिथी प्राध्यापक म्हणून जबाबदारी स्वीकारली आहे. पेठे यांना प्रवास, छायाचित्रण, साहित्य, संगीत आणि कला अशा विविध विषयांची आवड आहे. त्यांची ‘स्वप्नगृह’, ‘धमधोकार’, ‘आनंदाकार’, ‘वडोदरा’ व ‘नगरमंथन’ अशी पुस्तके ‘ग्रंथाली’तर्फे प्रकाशित झाली आहेत.

See author's posts