आपल्या पूजाविधीमधे देवाला कापसाचे वस्त्र करून वाहण्याचा प्रघात आहे. त्यामधे सुरुवातीला कापसाच्या लहानशा गोळ्याला सर्व बाजूंनी खेचून-ताणून त्याचे तंतून् तंतू विरळ करतात, मूळ गोळ्याचा सपाट-पसरट पापुद्रा बनवतात, इतका विरळ की तंतूंमधे सांधाही दिसू नये. नित्यव्यवहारातले लहानसे प्रश्न आसपासच्या परिस्थितीतल्या निरीक्षणांवर असे पसरट ताणून पाहिले, की अचानक काही नवे संबंध लक्षात येतात; संदर्भ नव्याने लागतात. कापसाचं वस्त्र ह्या पद्धतीने केल्यामुळे काय भलं होतं माहिती नाही, पण तशी केलेली दिव्याची वात मात्र एकदम छान पेटते! त्याच न्यायाने आपण सुरुवातीला घेतलेल्या प्रश्नाचं सरळ उत्तर अशा पद्धतीने मिळेल असं नाही, पण काही ना काही उद्बोधक नक्कीच हाती येतं.
मुंबईसारख्या ठिकाणी राहणार्‍या लोकांच्या जीवनमानात इतकी प्रचंड तफावत असते, की ते अगदी मर्यादित, भौगोलिक अर्थाने एकमेकांच्या जवळ राहत असतात. त्यांच्यातले संपर्कबिंदू म्हणजे ऋतुमान, हवा, पाणी, परिसर असे ढोबळ भौतिक. त्यांचे रोजचे प्रश्न, समस्या, अपेक्षांचा परस्परसंबंध शून्य. तरी अशा विविध स्तरांच्या लोकांचे भावजीवन कितपत समांतर आहे हे पडताळणं हा विचार समाजशास्त्रज्ञ, राजकारणी, व्यवस्थापक आणि प्रशासक ह्या सर्वांच्या दृष्टीने महत्त्वाचा आहे. ह्याचे प्रत्यक्ष निरीक्षणसिद्ध उत्तर शोधायचं ठरवलं तर वरील पद्धतीचा एक पर्याय आहे- लोकल ट्रेनचा.
ट्रेनच्या डब्यांच्या भिंती, स्टेशनचा परिसर इथे हटकून आढळणा-या जाहिराती असतात वेगवेगळ्या बव्हंशी मानसिक विवंचनांवर उपाय सुचवू शकणा-या लोकांच्या. अंधश्रद्धा, बुवाबाजी अशा वृत्तपत्री विशेषणांना जरा बाजूला ठेवलं, तर ही यादी समाजातल्या एका विशिष्ट गटाला भासणा-या गरजांची आहे हे सहज समजून येतं.
अशी अनेक भित्तिपत्रके तपासली, जी एकूणएक हिंदीत असतात; तर काही समान सूत्रे आढळतात- त्यांचा क्रम जरी बदलला तरी आशय तोच आढळतो. अशा ‘टॉप टेन’ विषयांत शारीरिक स
आता ह्या प्रयोगाचा पुढचा, जो भाग प्रस्थापित मानसोपचार तज्ञांनी करायचा/तपासायचा आहे, तो असा की त्यांनी त्यांच्याकडे उपचारासाठी येणार्‍या रुग्णांच्या त्यांनी नोंदलेल्या समस्यांचे स्थूलमानाने वर्गीकरण करावे. टॉलस्टॉयने बजावून ठेवलेच आहे, की दुःख हे आपापल्या पद्धतीने वेगळे असते, म्हणून हे वर्गीकरण तारतम्याने करावे. थोडक्यात त्यांनी त्यांच्या निदानांची ‘टॉप टेन’ यादी करावी. कालमानानुसार, वयोगटांनुसार, उत्पन्नगटानुसार लावायच्या चाळणी नंतर लागतील, पण मुळात अशी प्रस्थापित ‘टॉप टेन’ यादी वेगवेगळ्या मानसोपचार तज्ञांकडून तयार होणे गरजेचे आहे. अशा प्रस्थापित ‘टॉप टेन’मधे एकवाक्यता कितपत आहे हे तपासणे आवश्यक आहे.
इतक्या लोकांच्या सहभागाने आणि सहकार्याने लोकलमधल्या बुवांची आणि प्रशिक्षित तज्ञांची अशा जेव्हा आपल्या दोन्ही याद्या सिद्ध होतील, तेव्हा आपण मुंबईकरांच्या भावजीवनाबद्दल काही तरी समजून घेऊ शकू.
ऋचा गोडबोले – भ्रमणध्वनी : 9819321852, इमेल : rcagodbole@gmail.com
दिनांक – 05 डिसेंबर 2011
संबंधित लेख –
भाषा, लिपी आणि वास्तवाची जाणीव
आपल्या समजुतींचं कपाट
भाषेचे उत्पादक होऊ !
ऊस, राजगिरा, साबुदाणा, बटाटा, मिरची
About Post Author
