– संजय भास्कर जोशी
‘टिंबख्तू’ ही लेखकाची कल्पना. त्यामुळे तसा वास्तव प्रदेश असणं शक्य नाही. परंतु पुण्याचे लेखक संजय भास्कर जोशी यांना नातवाच्या शाळाप्रवेशासंदर्भात ही कल्पना निर्माण करावी लागली. त्याची हकिगत त्यांनी वर्णन करून सांगितली आहे. त्यांचा नातू पावणेदोन वर्षांचा. त्याला भरपूर फी देऊन प्री नर्सरी शाळेमध्ये (?) टाकले. तर तिथे त्याला शिक्षणाऐवजी चोप मिळेल अशी परिस्थिती निर्माण झाली. मग करायचे काय? शाळा बदलली पण नातू शाळेत जायला तयार नाही. तेव्हा जावयाने शक्कल लढवली आणि ‘टिंबख्तू’ नावाचा प्रदेश तयार केला. तिथं त्यांचा मुलगा छान रमला. आता प्रश्न असा निर्माण झाला, की मुलगा शाळेत कधी आणि कसा जाणार……
– संजय भास्कर जोशी
खरंच असतो का अस्तित्वात ‘टिंबख्तू’ नावाचा प्रदेश? असतो, दुर्दैवानं असतो. त्याचं असं झालं. माझा नातू सिद्धार्थ पावणेदोन वर्षांचा झाला, तोच माझ्या मुलीनं त्याला शाळेत, म्हणजे काय ते प्री नर्सरी म्हणतात तिथं घालायचा घाट घातला. मी त्याची श्रीमंतांचं पाळणाघर वगैरे म्हणून चेष्टा करत विरोध करायचा क्षीण प्रयत्न केला. पण साताठ हजार रुपये फी भरून त्याला तिनं घातलंच त्या शाळेत. नवा ड्रेस वगैरे सर्व छान झालं. पण तो इतर सर्वांसारखा नॉर्मल मुलगा असल्यानं पहिले चार दिवस त्यानं रडून गोंधळ घातला. सगळी मुलं तो घालतातच! त्यात विशेष काही नाही. पण दुस-या आठवड्यात तेच. मग ज़रा चिंता वाटली. एरवी पोरगं इतकं हसरं अन खेळकर. पण आता एरवीदेखील घरी किरकिर करायला लागलं. मुलीने शाळेत जाऊन बघितलं अन तिला आश्चर्याचा धक्का बसला!
शाळेतल्या बाई मुलांना म्हणत होत्या, कोण तो रडतोय, आता मी या पट्टीनं मारणार आहे. बघितली ही पट्टी? तो कोण रडतोय तिथं? ठेवू कोंडून? ठेवू जिन्याखाली कोंडून? आणि पोरं अजूनच रडत होती.
मुलीला धक्काच बसला. मुलीने स्वत: मोंटेसरीचा कोर्स केलेला. एक तर शाळेत मारणं वगैरे अलिकडे एरवीदेखील हद्दपार झालेलं आहे. अन ही तर पावणेदोन-दोन वर्षांची कोवळी मुलं! मुलगी अर्थातच लगेच त्या बाईंशी भांडली. बरं, हजारो रुपये फी घेणारी ही तथाकथित उच्चभ्रू शाळा! अन तिथं हां प्रकार. मला हे समजलं तरी माझा विश्वासच बसेना. मुलगी म्हणाली, मी याला या शाळेतून काढ़ते. आम्ही सर्वांनी त्याला अर्थातच पाठिंबा दिला. दरम्यान, लेकरू बदलत चाललं. तो आईला सोडून राहीच ना. घरीदेखील. हातातल्या वस्तू फेकायला लागला. सतत चिड़चिड करायला लागला. हातानं फटके मारायला लागला. मुलीनं वेळ न घालवता जवळचीच दुसरी शाळा शोधली. तिथं अजून पंधरा का वीस हजार रुपये फी. पण ही शाळा वेगळी वाटली. तिथं दर आठ-दहा मुलांमागे एक ताई. खूप खूप खेळणी. बाग़… मुलगा आधी तयारच नव्हता. पण या नव्या बाईनी कडेवर घेऊनच पहिला दिवस त्याला रमवलं. खेळवलं. पण दुस-या दिवशी ‘शाळेत’ जायचं असं म्हटलं तर मुलगा रडायला लागला. तेव्हा आमच्या जावयानं युक्ती केली. तो म्हणाला, चल बेटा, आपण शाळेत नको हं , आपण की नै, ‘टिंबख्तू’ला जाउया. तिथं छान छान खेळ असतात ना? ‘टिंबख्तू’ हे म्हणायला अवघड होतं, पण ते निदान ‘शाळा’ नव्हतं. मुलगा तयार झाला. तिंबा, तिंबा करायला लागला. अन मग रमलाच तिथं.
आठ दिवस झाले… मस्तपैकी आमचा नातू ‘टिंबख्तू’ला जातो. आम्ही चुकुनही घरात ‘शाळा’ शब्द काढत नाही. एका अतिमधुर शब्दाला निदान काही दिवस तरी आमच्या घरात स्थान नाही. ‘टिंबख्तू’ हे एक दुर्देवी वास्तव झालं आहे खरं.
प्रसंग खरं तर साधा आहे. कदाचित घरोघरी घडणारा. पण एखादी चुक मुलाची शाळेकडे बघायची दृष्टी आयुष्यभरासाठी बदलू शकते. या युगातही अशा तथाकथित ‘शिस्त’ लावणार-या शाळा असू शकतात हेच भयानक आहे. जुन्या पद्धतीनं मुलाला मारूनमुटकून तसंच शाळेत पाठवलं असतं तर? माझं महाविद्यालयापर्यंतचं शिक्षण जितक्या पैशांत झालं तेवढी फी या पावणेदोन वर्षांच्या मुलाला एका वर्षी भरूनही अशी भयानक शाळा असू शकते? हा प्रसंग शंभर टक्के सत्य असला तरी त्या शाळांची नावं देण्यात अर्थ नाही. आजुबाजूला असं काय काय असणारच. आपणच मुलांवर विश्वास ठेवायला हवा. तो रडतो म्हणून उलट त्यालाच ओरडून शिस्त लावण्यापेक्षा खोलात जाऊन कारणं तपासली पाहिजेत.
नाही तर अशा कित्येक गोष्टींना आपण पर्यायी ‘टिंबख्तू’ तयार करत जाणार! वयात येणा-या मुलीनं बसमध्ये मुलं त्रास देतात म्हटलं तर कित्येक पालक मुलीलाच ओरडून ‘आपण नीट वागावे’ असा सल्ला देतात. बलात्कार झालेल्या मुलीबद्दलदेखील ‘ती कशाला असे टंच आणि चवचाल कपडे घालते?’ असं बोलणा-या मूर्ख समाजाबद्दल काय बोलावं? या सर्व बाबतींत आपण नवनवे ‘टिंबख्तू’ तयार करतो.
आता इच्छा इतकीच, की सिद्धार्थचा हां ‘टिंबख्तू’ प्रदेश तात्पुरता असो. आमच्या नातवाला लवकरच ‘ही आवडते मज मनापासुनी..’ कवितेतली शाळा मिळो!
– संजय भास्कर जोशी – भ्रमणध्वनी – 09822003411, इमेल – sanjaybhaskarj@gmail.com
About Post Author
