महाराष्ट्राच्या कुस्तीचे भीष्म पितामह म्हणून ओळख असलेले हिंदकेसरी गणपत आंधळकर यांच्या जाण्याने महाराष्ट्राच्या तांबड्या मातीतील कुस्ती पोरकी झाली आहे. लोक त्यांना आबा म्हणून हाक मारत. तीन बटणांचा चमकदार ढगळ कुर्ता, पांढरे-शुभ्र धोतर, पायात कोल्हापूरी पायताण आणि डोक्याला तुऱ्याचा सुंदर फेटा... अशा वेशात भारदस्त पिळदार मिशांच्या रुबाबाने तरुणांनाही लाजवेल असे तेजस्वी गोरेपान देखणे रूप, तब्बल सहा फूट उंचीचा, बुरुजबंध ताकदीचा आणि पहाडासारखा दिसणारा माणूस!

आबा मैदानात प्रमुख पाहुणे म्हणून दाखल झाले, की कुस्तीशौकिन मंडळींच्या नजरा त्यांच्याकडे वळायच्या. फडात सुरू असणार्‍या पैलवानांच्या लढती सोडून सर्वजण आबांकडे पाहत बसायचे. त्यांना त्यांच्या तेजस्वी बलदंड रूपात जणू प्रती हनुमान दिसायचा! मैदानात हलगी वाजायची, आबांचा हारतुऱ्यांनी सत्कार-सन्मान व्हायचा आणि आबा त्यांचे दोन्ही हात उंचावत कुस्तीशौकिनांना अभिवादन करायचे, की प्रेक्षकांमधून आबांच्या सन्मानार्थ टाळ्याचा कडकडाट व्हायचाच.

कुंडलचे कुस्तीमैदान. मैदानावर हजारो लोक आलेले होते. एकास एक कुस्त्या सुरु होत्या. पैलवानांच्या जोडया आखाड्यात येत होत्या. वेधक कुस्ती करणा-या पैलवानाला कुस्तीशौकीन दाद देत होते. त्या कुस्त्यांचे समालोचन करत होते शंकर पुजारी, कुस्तीमैदानातील अण्णा! आखाड्यात एक कुस्ती झाली आणि त्यांचा आवाज आला, “ओह ऐका… आता ज्या पोरानं कुस्ती केलीय तो धनदांडग्याचा पोरगा न्हाय… ते एका हमालाचं पोरगं हाय… ज्ञानेश्वर हांडे त्याचं नाव… नुसत्या टाळ्या वाजवू नका जरा खिशात हात घालून त्याचं कौतुक करा…” असे त्यांनी सांगताच अनेकांचे हात खिशात जातात आणि ज्ञानेश्वर हांडे यांचे कौतुक सुरू होते.

सांगली जिल्ह्यातील बत्तीस शिराळा हा तालुका नागपंचमीच्या उत्सवासाठी अवघ्या महाराष्ट्रात प्रसिद्ध आहे. याच तालुक्यातील मांगरूळ गावात पर्वतरांगांच्या कुशीत, अगदी उंच डोंगरावर श्रीचिंचेश्वर देवाचे मंदिर आहे. मंदिराच्या समोर दीपमाळ तर मागील बाजूस वठलेला वटवृक्ष आहे. शिवाय बाजूला दाट वनराईही आहे. मंदिरापासून काही अंतरावर बारमाही वाहणारी वारणा नदी आहे. ग्रामस्थ आणि चिंचेश्वराच्या भक्तांनी मिळून उंच टेकडीवर असलेल्या त्‍या पुरातन मंदिराचा जीर्णोद्धार केला. मंदिराच्या गाभा-यात चिंचेश्वराची मूर्ती आहे. आजही त्‍या देवाची आख्यायिका लोक मोठ्या भक्तिभावाने सांगतात.

सोलापूर जिल्ह्याच्या माळशिरस तालुक्यातील अकलुजमध्ये त्रिमूर्ती केसरी कुस्ती स्पर्धांचे आयोजन केले जाते. ती सहकार महर्षी शंकरराव मोहिते पाटील, कर्मवीर नानासाहेब पाटील व धर्मवीर सदाशिव माने-पाटील या तीन बंधूंच्या स्मरणार्थ आहे.

गायनात घराणी जशी असतात, तशी काही कुस्ती घराणी महाराष्ट्रात प्रसिद्ध आहेत. कुस्तीचा छंद घराण्यात पिढ्यान् पिढ्या चालत येतो.

कुर्डुवाडी (जिल्हा सोलापूर) पासून आठ-दहा किलोमीटर अंतरावरील वडशिंगे गावातही बबन गणपत जाधव हे पैलवान म्हणून पंचक्रोशीत प्रसिद्ध होते. त्यांचा मुलगा अशोक बबन जाधव यानेही इयत्ता दहावीपर्यंत आजुबाजूच्या गावांतील, जत्रांतील फडांत कुस्तीगीर म्हणून भाग घेतला होता. अशोकला त्याचा स्वत:चा कुस्तीतील सक्रिय भाग शेतीच्या व कुटुंबाच्या जबाबदारीमुळे कमी करावा लागला. मात्र अशोकने वडिलांचा वारसा त्यांच्या मुलामार्फत पुढे चालवायचा अशी जिद्द बाळगली.