रघुवीर मुळगावकरांचा जन्म झाला गोव्यातील अस्नोडा येथे, 14 नोव्हेंबर 1918 रोजी (कार्तिक शुध्द चतुदर्शी शके 1840) रात्री 8.15 वाजता. त्यांचे वडील शंकरराव मुळगावकर हेही चित्रकार होते. त्यांचे मूळ नाव राजाध्यक्ष. त्यांनी ते गावाच्या नावावरून मुळगावकर केले. शंकररावांनी गोव्यात चित्रकलेचा एक क्लास चालवला होता. त्यांचा मोठा मुलगा देखील चित्रकलेत पारंगत होता. पण दुर्दैवाने, तो अल्पायुषी ठरला. पुढे रघुवीरने वडिलांचा केवळ वारसा चालवला नाही तर मुळगावकर हे नाव उत्कर्षावर नेऊन ठेवले!

प्रसिध्द चित्रकार त्रिंदाद हे मुळगावकरांच्या शेजारी राहत. छोटा रघुवीर त्यांची चित्रे न्याहाळत बसत असे. त्रिदांदांनीही या मुलातील कलागुण हेरले होते. त्यांनी शंकररावांना सांगितले, की ''हा मुलगा पुढे चित्रकलेतच नाव कमावणार आहे. त्याचे भविष्य त्यातच आहे. त्याला मुंबईला पाठवा. त्याच्या क्षेत्राला वाव देणारे ते एकच ठिकाण आहे.''

रघुवीर मुळगावकर मुंबईला आले. त्या काळात चित्रमहर्षी एस.एम. पंडित यांचे नाव सर्वत्र गाजत होते. चित्रपट, पोस्टर्स, कॅलेंडर्स ही माध्यमे प्रकर्षाने लोकांसमोर होती. त्यांचे मोठया प्रमाणातील काम पंडितांकडे चालत असे. मुळगावकरांनी मुंबईला आल्यानंतर काही काळ एस.एम. पंडितांकडे काढला. मुळगावकरांनी एकलव्याप्रमाणे पंडितांचे काम न्याहाळत त्यांची शैली जवळून अनुभवली.

नंतर मुळगावकर गिरगावात स्थायिक झाले. तेथे कुलकर्णी ग्रंथागार, केशव भिकाजी ढवळे, ग.पां. परचुरे, रायकर यांच्या प्रकाशनांच्या पुस्तकांच्या वेष्टनांची कामे मिळू लागली. तो काळ मराठी साहित्यातला सुवर्णकाळ म्हणून ओळखला जातो. पुस्तके, मासिके याचसोबत कॅलेंडर्सही मोठया प्रमाणात प्रकाशित होत असत. उत्पादन कोणतेही असो, त्यावर देवदेवतांची चित्रे असलेली कॅलेंडर्स छापली जात असत. आणि ही सर्वच मुळगावकरांच्या कुंचल्याने नटू लागली. प्रत्येक देवाची ओळख मुळगावकरांच्या चित्राने होऊ लागली. मुळगावकरांनीच देवांना चेहरे दिले. पूर्वी राजा रविवर्माने देवदेवतांची चित्रे काढून ती घरोघरी पोचवली होती. तेच काम मुळगावकरांनी एवढया मोठया प्रमाणावर केले, की त्यांच्या चित्रांमुळे ते प्रत्येक मराठी कुटुंबाचा हिस्सा बनले. प्रत्येक माणसाने आपल्या मनात जपलेल्या दैवताला मुळगावकरांनी मूर्त स्वरूप दिले. असा कोणताही देव किंवा त्याचा अवतार नसेल की जो मुळगावकरांच्या कुंचल्याने साकार झाला नाही. श्रीराम-सीता, यशोदा-कृष्ण, विष्णू-लक्ष्मी, सरस्वती, गणेश, शंकर-पार्वती अशा अनेक देवतांना त्यांनी साकारले. कृष्ण रूप तर त्यांनी अगदी बालपणापासून ते कुरुक्षेत्रावर अर्जुनाला गीता सांगण्यापर्यंत विविधतेने रेखाटले आहे.

चौदा एप्रिल (2010) रोजी बोरिवलीच्या प्रबोधनकार नाटयगृहाच्या 'मिनी थिएटर'मध्ये, विजय गटलेवारांच्या 'गझल तरुणाईची' ह्या मराठी गझल आल्बमचे (ऑडिओ सी.डी.) प्रकाशन चित्रपट निर्मात्या सुषमा शिरोमणींच्या हस्ते झाले. आल्बमच्या सर्व गझला कवी सदानंद डबीर यांच्या आहेत. ह्या प्रसंगी विजय गटलेवारांच्या गझल गायनाचाही कार्यक्रम झाला. आय्.पी.एल.चे वारे असूनही कार्यक्रम 'हौसफुल्ल' झाला!

माधव ज्यूलियनांनी गेल्या शतकात गझलची फारसी वृत्तं (बहर) मराठीत आणली, हे योगदान मान्य करूनही, मराठी गझलांचा प्रारंभ सुरेश भटांपासून झाला हे गृहित धरले जाते. खुद्द माधव ज्यूलियनांना गझलचा 'एकयमकीपणा' (रदीफ) मराठीत रुजेल का? अशी शंका होती, त्यामुळे त्यांनी, आपण फारसी वृत्तात 'गीतरचना' केल्याचे म्हटले आहे. त्यांनी फारसी शब्दांचा वापरही केला. भटांच्या हयातीत आणि नंतर मराठी गझल 'लिहिणाऱ्यांची' संख्या वाढत आहे. तो एक नवा 'कल्ट' तयार होत आहे. शेकडोजण मराठी गझला लिहिताहेत. त्यांतले बहुसंख्य, आपण भटांच्या प्रभावात आहोत हे कौतुकाने सांगतात आणि छातीला व मस्तकाला हात लावतात. (उर्दू ढंगाने की पंजाबी ढंगाने?) त्यांपैकी स्वतंत्र शैलीने ठसा उमटवणारे गझलकार हाताच्या बोटांवर मोजण्याइतके जेमतेम आढळतील. त्यांतही अलिकडे, 'खयाल' संग्रहानंतर सदानंद डबीरांचे नाव चर्चेत अधिक आहे. त्यांना आपली स्वतंत्र शैली गवसली आहे असा राम पंडितांसारख्यांनी अभिप्राय दिला आहे. त्यांची गीतेही लोकप्रिय झाली आहेत. फक्त त्यांच्या गझलांचा प्रस्तुत आल्बम हा तिसरा आहे. गटलेवारांच्या कार्यक्रमाचे निवेदन करताना सदानंद डबीरांनी दोन मुद्दे मांडले. एक- डॉ. आंबेडकरांच्या जयंतीला गझल आल्बम प्रसिध्द होण्यातले औचित्य असे की 'शिका, संघटित व्हा, संघर्ष करा' ही डॉ. आंबेडकरांची त्रिसूत्री. गझल रुजवण्यासाठी सुरेश भटांनी ती वापरली. ते आधी गझल 'शिकले', त्यांनी नवोदितांना 'संघटित केले' आणि प्रस्थापित मराठी सारस्वतांशी 'संघर्ष' केला. सुरेश भटांच्या जन्मदिवसाची पूर्वसंध्या 14 एप्रिल रोजी येते.

दुसरा मुद्दा - सुरेश भटांचा 'रूपगंधा' हा पहिला संग्रह 15 मार्च 1961 रोजी प्रकाशित झाला. 'मल्मली तारुण्य माझे', 'पूर्तता माझ्या व्यथेची' अशा त्यांतल्या गझला 1960 साली लिहिल्या गेल्या असाव्यात, म्हणजे महाराष्ट्र राज्याचा आणि मराठी गझलचा, दोन्ही सुवर्ण महोत्सव एकाच वर्षी येतात!

गझल गायकीतही फारसे नवे घडत नाही. ग़ज़लनवाज़ भीमराव पांचाळे अनेक वर्षे गात आहेत. त्यांनी स्वत:चे (सं)स्थान निर्माण केले आहे. त्यांच्या या 'एकनिष्ठे'त त्यांचा एकसूरीपणा ध्यानात घेतला जात नाही. त्यांचा एक चाहता वर्ग असला तरी त्यांच्या आवाजाच्या मर्यादा, वयोमानानुसार अधिक त्रासदायक झाल्या आहेत. दुसरे बरेचसे एकनिष्ठ गझलगायक माधव भागवत. त्यांचा आवाज गझलगायकीला योग्य आहे. त्यांना 'गझल गंधर्व' ही उपाधीही (उदयदादा लाडांनी) दिली आहे. पण त्यांच्याकडून पारंपरिक गझलगायकीव्यतिरिक्त नवे योगदान झालेले नाही. कवी चंद्रशेखर सानेकर व गायक मिथिलेश पाटणकर काही प्रयोग करतात, पण त्यांचाही एक साचा बनतोय. ही कोंडी फोडायला ताज्या दमाचा, सळसळत्या रक्ताचा युवा गायकच यायला हवा- तो विजय गटलेवारांच्या रूपाने मराठी गझलविश्वाला मिळणार का असा आशादायक विचार गटलेवारांच्या कार्यक्रमानंतर मनी आला.

'ग़ज़ल तरुणाईची' ह्या आल्बमच्या शीर्षकातच विजय गटलेवारांनी अर्धी बाजी मारली आहे असा अभिप्राय उपस्थितांनी दिला. 'श्रावणातल्या उन्हात बांधू घर वेडयाचे' ही गझल त्यांनी म्युझिक ट्रॅकवर सादर केली. हा प्रकार बुर्जूगांना धक्का देणारा, तर तरुणाईला आकर्षून घेणारा होता. 'सर एक पावसाची' आणि 'गझल असावी' ह्या गझला पूर्ण 'पॉप' शैलीत नसल्या तरी संयतपणे वेगळे वळण घेणाऱ्या आहेत. आल्बममधल्या अन्य गझला ताज्या असूनही परंपरेचा 'आब व अदब' सांभाळणाऱ्या आहेत. आल्बम सुरेश भटांना यथोचितपणे समर्पित करण्यात आला आहे. आल्बमच्या शेवटी, सदानंद डबीरांनी सुरेश भटांच्या निधनानंतर त्यांच्यावर लिहिलेली गझल आहे. तीदेखील वेधक वाटते.

डबीरांचे निवेदन 'मिश्किल' असते, पण त्यातून त्यांचा अभ्यास व त्यांची निष्ठा जाणवते. ते 'कुसुमाकर' मासिकात व त्याआधी 'रुची'त कविता व गझल ह्यां सातत्याने वाचनवेधक लिहित आले आहेत. विजयने पहिली गझल गायल्यावर विनंती केली, की सभागृहातले दिवे लावावे. त्यावर डबीरांनी हजरजबाबीपणे कॉमेंट केली, की 'आम्हाला प्रेक्षकांना अंधारात ठेवायचे नाही!'- ह्या वाक्याने हशा व टाळया तर आल्याच, पण मैफिलीतले श्रोते एकदम मोकळे झाले व मैफिल उत्तरोत्तर रंगत केली.

गझल एक 'तहजीब' (संस्कृती) आहे, हे निदा फासलींचे वाक्य उद्धृत करून, सुरेश भटांचा संदर्भ देत डबीरांनी स्पष्ट केले, की आम्ही गझलचा आकृतिबंध घेतला आहे- संस्कृती नाही. त्यामुळे मराठी गझल ही मराठी संस्कृती सांगणार व मराठीच वाटणार.

विजयला 'थोडीच शुध्द बाकी' ह्या गझलसाठी 'वन्समोअर' मिळाला. विशेषत: 'काळोख सोबतीला घेऊन मी निघालो। लाजून सूर्य आता मागून येत आहे'- ह्या बाबा आमटे यांना समर्पित केलेल्या शेराने मैफिल कळसाला गेली.

गायक-नट बावडेकर सन्माननीय पाहुणे होते. त्यांनी एखादी रचना सादर करावी अशी सूचना आयोजकांनी (किंवा प्रायोजकांनी) केली. त्यांनी नव्या नाटकातल्या अशोक पत्कींच्या संगीतातली सदानंद डबीरांची दोन गीते (त्यामुळे ती जणू 'सदानंद डबीर-रजनी' घडून आली!) व 'कैवल्याच्या चांदण्याला' हे पद म्हटले. त्यांचे गायन चांगले असले तरी त्यांनी वीस-पंचवीस मिनिटे घेतल्याने प्रकाशन समारंभ लांबणीवर पडला. संयोजकांना व कलाकारांना वेळेचे भान ही फार आवश्यक गोष्ट आहे.

'झी सारेगमप'मुळे विजय गटलेवार हे नाव घराघरात आणि रसिकांच्या मनापर्यंत पोचले आहे. त्या स्पर्धेतही त्यांचे गझलगायन लक्षवेधी झाले होते. मात्र तेथे ते बाजी मारू शकले नाहीत, ते त्यांच्या गायनाच्या आडदांडपणामुळे. त्यांचा त्यावेळचा 'ऍप्रोच' गावरान वाटे, पण मुंबईत राहून त्यांच्यामध्ये जरूर ते 'सॉफिस्टिकेशन' येत आहे असे जाणवले.

विजयने संगीत दिलेला व अन्य गायकांसोबत गायलेला 'कॉलेजच्या कट्टयावर' हा 'पॉप आल्बम' व इलाही जमादारांच्या गझलांची 'करार केला' ही सी.डी. ह्याआधीच प्रकाशित झाली आहे.

'गझल तरुणाईची' ह्या आल्बमची निर्मिती 'कृणाल' ह्या कंपनीने केली आहे. ह्या आल्मबने नावाप्रमाणे मराठी गझलविश्वात नवे वारे खेळू लागेल अशी आशा!

माणसाचे विहीत कर्म म्हणजे त्याचा स्वधर्म, असे विनोबा म्हणायचे. माणसाला स्वधर्माचा शोध एकदा लागला की त्याच्या आयुष्याला जणू सुगंध येतो! या स्वधर्माच्या शोधात अनेकांची आख्खी आयुष्ये पालथी पडतात. स्वधर्म जर गवसला नाही तर आयुष्य म्हणजे अनेक अपयशी प्रयत्नांचे जणू गाठोडे होऊन बसते. पण हा स्वधर्माचा शोध सोपा नसतो. या शोधाचे पांथस्थ असलेले असेच एक ध्येयवेडे दांपत्य म्हणजे डॉ. रवींद्र व सौ. स्मिता कोल्हे. एम.बी.बी.एस., एम.डी. असलेला हा माणूस निष्ठेने खेडयात राहून आदिवासींच्या प्रश्नांचा अभ्यास करत आहे. ते सोडवण्यासाठी वेगवेगळ्या मार्गाचा शोध घेत आहे.

अमरावती जिल्ह्यातील धारणी तालुका प्रसिध्द आहे, मेळघाट व्याघ्र प्रकल्पासाठी, तेथील पट्टेदार वाघांसाठी, दुर्गम व घनदाट जंगलासाठी आणि गेल्या काही वर्षांपासून गाजत असलेल्या आदिवासींच्या कुपोषणासाठी. याच तालुक्यातील बैरागड व परतवाडा-धारणी रोडवरील कोलुपूर या ठिकाणी या दांपत्याची वस्ती आहे.

बैरागड हे अमरावती जिल्ह्यातील धारणी तालुक्यात असलेले दोन हजार लोकवस्तीचे खेडेगाव. ते तापी नदीच्या किनारी वसले आहे. हिवाळयात तर तिथे कधी-कधी चक्क हिमवर्षाव होतो! गावात मुस्लिम, आदिवासी गोंड व कोरकू अशी संमिश्र वस्ती आहे.

कित्येकदा, थोर व्यक्तीच्या सान्निध्यात वावरताना आपल्या मनावर दडपण असते. डॉक्टर दांपत्याच्या व्यक्तिमत्त्वाचा प्रकर्षाने जाणवणारा एक पैलू हा, की त्यांच्यासमोर आपण बुजून जात नाही. कदाचित, तो त्यांच्या वलयांकित जीवनाचा प्रभाव असू शकेल. परंतु त्याचवेळी आपण समृध्द व्यक्तींच्या संपर्कात आहोत याची जाणीव मात्र तीव्रतेने झाल्याशिवाय राहात नाही.

सर्वसामान्य मुस्लिम मुलीला आपले शिक्षण पूर्ण करण्यासाठी, कित्येकदा घरातल्या माणसांशी, समाजातील माणसांशी, कडवी झुंज द्यावी लागते. तशीच झुंज मुंबईला जोगेश्वरीत राहणा-या इर्फानालाही द्यावी लागली. तिने बारावीपर्यंतचे शिक्षण झाल्यावर, पुढील बीएपर्यंतचे शिक्षण कॉरस्पॉडन्स कोर्सने पूर्ण केले. त्यानंतर तिने क्राफ्ट व ड्रॉईंगचा कोर्स पूर्ण केला. ही गोष्ट 1995 सालची. त्यानंतर तिने दोन शाळांत शिक्षिकेची नोकरी तीन वर्षे केली. त्यांपैकी हैद्री शाळेत केवळ शियापंथीय विद्यार्थ्यांना सवलती व शिष्यवृत्त्यांचा लाभ मिळतो हे पाहून इर्फाना अस्वस्थ होत असे. मात्र इर्फानाने तिथेच ठरवले, की आपण स्वत: एक शाळा काढायची, जिथे कोणत्याही विद्यार्थ्याला तो अमुक जाती-धर्माचा आहेस म्हणून सोयीसुविधा नाकारल्या जाणार नाहीत!

वडिलांनी तिच्या लग्नासाठी जी रक्कम बाजूला ठेवली होती तीच, इर्फानाने आपल्या वडिलांकडून तिच्या या शाळेसाठी मिळवली. त्या छोटयाशा पुंजीतून जोगेश्वरी पूर्वेकडील हरीनगर या झोपडपट्टीमध्ये इर्फानाची 'यंग इंडियन्स स्कूल' ही इंग्रजी माध्यमाची शाळा उभी राहिली. इर्फान या शब्दाचा अर्थ ज्ञान असाच आहे.

तीनचारशे कोटींची उलाढाल असणा-या एका नामांकित कंपनीचे चेअरमन आणि मॅनेजिंग डायरेक्टर पद सांभाळणारी दिलीप दांडेकर ही निगर्वी व्यक्ती. रंगसाहित्य आणि स्टेशनरी क्षेत्रात स्वत:ची नाममुद्रा उमटवणारी कॅम्लिन यावर्षी आपला अमृतमहोत्सव साजरा करत आहे. कोकणातील केळशीजवळच्या छोट्या गावातून मुंबईला आलेल्या दि.प. तथा काकासाहेब दांडेकर यांनी 1930 साली गिरगावातील एका छोट्या खोलीत शाईच्या पुड्या व शाई बनवण्याचा उद्योग सुरू केला. त्यांना त्यांचे वडीलबंधू गोविंद परशुराम तथा नानासाहेब यांचे प्रोत्साहन आणि आर्थिक पाठबळ लाभले.

काकासाहेबांनी व्यवसायात भरपूर मेहनत, सचोटीचा व्यवहार आणि प्रतिकूल परिस्थितीतही न डगमगण्याची शांत वृत्ती ही त्रिसूत्री अंगीकारली आणि त्यांच्या व्यवसायाला बरकत प्राप्त झाली. कारखाना गिरगावातील खोलीतून 1939 साली माहीम येथे सुरू झाला; 1958 साली अंधेरीला आणि 1977ला त्याच कारखान्याची भव्य वास्तू उभी राहिली.

दांडेकर कुटुंबीयांच्या प्रत्येक पिढीने कंपनीच्या विस्तारास हातभार लावला. तारापूर येथे पेन्सिल निर्मितीचा कारखाना 1975ला सुरू झाला. त्या वर्षीच मलेशिया येथेही उत्पादन सुरू झाले. औषधनिर्मिती व औषध रसायनांच्या निर्मितीचा जोडउद्योग 1974 मध्ये अस्तित्वात आला. कॅम्लिन प्रा. लि. कंपनी 1946 साली अस्तित्वात आली होती. कंपनीचे ‘पब्लिक लिमिटेड’मध्ये रूपांतर 1988 साली करण्यात आले. जनतेसाठी समभाग खुले झाले. दांडेकर कुटुंबीयांकडे 51 टक्के समभाग आहेत.

उद्योग, व्यवसाय हे चरितर्थाचं साधन असलं तरी ते केवळ नफा मिळवणं, पैसा कमावणं आणि आपलं-आपल्या कुटुंब-कबिल्याचं ऐहिक आयुष्य सुखी करणं; एवढ्यापुरतं मर्यादित नसतं. या सगळ्याबरोबर आपल्या उद्योग-व्यवसायाच्या माध्यमातून देशहित व समाजहिता यांसाठी हातभार लावून समाजाचा एक घटक, नागरिक म्हणून असलेल्या कर्तव्याचं पालन करता येतं. आजच्या जीवघेण्या स्पर्धेच्या युगातही असा आदर्श घालून देणारे उद्योजक आहेत.

‘‘कॉम्पॅक्स इंजिनीयरिंग वर्क्स’’चे संचालक बजरंगदास लोहिया हे त्यांपैकी एक. कर्तृत्वशाली पण प्रसिद्धिपराङमुख उद्योजक! अंबेजोगाईसारख्या छोट्या शहरात जन्मलेल्या लोहिया यांच्या बुद्धीची चमक विद्यार्थिदशेपासून ठळकपणे दिसून आली. ते दहावीच्या परीक्षेत राज्याच्या गुणवत्तायादीत सातव्या क्रमांकावर चमकले. त्यांनी पदवीपूर्व अभ्यासक्रमात प्रथम क्रमांक पटकावला. त्यांनी वरंगळ येथे अभियांत्रिकीची पदवी संपादन केली आणि लोहियांच्या वडलांचा आकस्मिक मृत्यू झाला.  त्यामुळे कुटुंबाच्या कर्तेपणाची जबाबदारी त्यांच्या खांद्यावर आली. त्यांनी अभियंता म्हणून नोकरी पत्करली.

अन्यायाविरुध्द लढणारे अनेक, पण न्याय मिळवून देण्यासाठी आयुष्याचा होम करणारे थोडे. अशांमध्ये मेधा पाटकर यांना अग्रक्रम द्यावा लागेल. आजच्या जमान्यात 'माणुसकी' नि 'सहानुभूती' हे शब्द पुस्तकातदेखील सापडणे महाग. अशा काळात हदयात अपार सहानुभूती घेऊन माणुसकीच्या मूल्यांसाठी संग्राम करणारी, आयुष्य केवळ एका ध्येयासाठी समर्पित केलेली ही एक महाराष्ट्रीय तेजस्वी स्त्री. स्त्री कसली वीजच ती जंगल-द-यांतून, नदी-नाल्यांतून, रात्री-अपरात्री, उपाशी-तापाशी, घरीदारी एकच ध्यास घेतलेली.

भ्रष्टाचार, स्वार्थी वृत्ती, बोकाळलेला वास्तुवाद आणि ढासळणारी जीवनमूल्ये यांमध्ये अंधारमय निराशा सर्वत्र पसरतअसताना, काही दैदीप्यमान माणसे हातात आशेचे दीप घेऊन आजही कार्यरत आहेत. अशाच एक मेधा पाटकर.

मेधा पाटकरांचा जन्म १ डिसेंबर १९५४ रोजी मुंबई येथे झाला. त्यांचे वडील वसंत खानोलकर हे स्वातंत्र्य चळवळीतले अग्रगण्य लढवय्ये सैनिक आणि अनुभवी, प्रसिध्द कामगार संघटक (ट्रेड युनिअनिस्ट). त्यांनी पुढे 'प्रजा समाजवादी पक्ष' कार्यरत केला. मेधाताईंच्या आई इंदू खानोलकर हे एक प्रसन्न व्यक्तिमत्व. त्या नर्मदा बचाव आंदोलनाच्या प्रत्येक प्रसंगात न चुकता येतात.

'मेधा पाटकर म्हणजे नर्मदा बचाव आंदोलन' असे समीकरणच आहे. शिवाय, त्या मुंबईत 'स्वाधार' नावाची महिलांची संघटनाही चालवतात.

खळखळत्या हसण्यातून 'मधुबाला'ची आठवण देणारी, पडद्यावर 'एक-दोन-तीन ' गुणगुणत अवघ्या तरुण पिढीचा मूड पकडणारी, 'हम आपके है कोन' मधल्या, कौटुंबिक खट्याळपणामुळे 'आजोबा' पिढीलाही आवडणारी. धक् धक् करूनही 'धसका' न बसलेली, वयाची उत्सुकता कायम टिकवलेली, सिनेमा पार्ट्यात 'न' मिसळणारी, राजकीय लोकांत उठबस 'न' करणारी, कुठल्याही वलयांकित - गॉसिप प्रकरणात न अडकलेली,'प्रहार'सारख्या नाना पाटेकरांच्या सिनेमात 'मेकअप' न करण्याचा 'प्रयोग' करण्याचा आत्मविश्वास असलेली आणि 'चोली के पिछे क्या' चे चित्रण करतानाही ओंगळ न वाटणारी; उलट तरीही तद्दन फिल्मी रसिकांच्या मनात रेंगाळलेली आणि लग्नोत्तर दोन मुलांची आई होऊनही, पडद्यावरच्या पुनरागमनाची उत्सुकता टिकवलेली, रजतपटलावरचे सौंदर्यसम्राज्ञीपद टिकवलेली माधुरी दीक्षित.

एखाद्या व्यक्तीचं आयुष्य हाच एखाद्या चळवळीचा, संस्थेचा इतिहास बनण्याची परंपरा महाराष्ट्राला नवीन नाही.
डॉ. नरेंद्र दाभोळकर हे असेच एक नाव. अंधश्रध्दा निर्मूलन आणि दाभोळकर हे एकमेकांचे समानर्थी शब्द बनून गेलेले आहेत, म्हणूनच अंधश्रध्देबाबत कोणतीही घटना महाराष्ट्रात घडली, की 'आता कुठे आहेत तुमचे दाभोळकर?' अशी विचारणा होते. खरे तर, 'अंधश्रध्दा निर्मूलन समिती याबाबत काय करतं आहे?' असा प्रश्न लोकांना विचारायचा असतो. लोकांनी अशा प्रकारे दाभोळकरांचे नाव अंधश्रध्दा निर्मूलनाशी जोडणे, ही त्यांच्या तीन दशकांहून अधिक काळ केलेल्या कार्याची पावती नव्हे का?

दाभोळकरांचा मूळ पिंड हा अस्सल कार्यकर्त्यांचा. ते तरूण वयापासून सामाजिक कार्याकडे ओढले गेले आहेत. राष्ट्र सेवा दलात काम करत असताना त्यांच्या सत्यशोधक आणि चिंतनशील प्रवृत्तीला चालना मिळत गेली.  समाजातील विवेकाचा वाढता -हास आणि कालबाह्य रुढी-परंपरा व अंधश्रध्दा यांचा वाढता घोर यांनी त्यांना त्याच काळात अस्वस्थ केले. म्हणूनच त्यांना एम.बी.बी.एस. झाल्यावर सुस्थापित, चांगले आयुष्य जगण्याची संधी त्यांना नाकारावीशी वाटली. 1977 साली सरकारी नोकरांचा संप घडला. राजपत्रित अधिकारी असूनही दणाणून भाषण केल्याने दाभोळकरांची नोकरी गेली. त्यांनी वैद्यकीय सेवेच्या पहिल्या चार महिन्यांतच सातारा नगरपालिकेत भ्रष्टाचाराविरुध्द आंदोलन करून चौकाचौकात सभा घेतल्या. जयप्रकाश नारायण यांच्या 'कुछ बनो' या शब्दांनी जागा झालेला हा तरुण अंधश्रध्दा निर्मूलनाच्या व्यापक आणि आव्हानात्मक कार्यात गुंतत गेला.

न्यूयार्क येथील वॉल स्ट्रीट जर्नलच्या पहिल्या पानावर 24 मार्च 1993 रोजी 'इंडिया डीड इट' या शीर्षकाखाली एक बातमी आली होती. त्या बातमीच्या केंद्रस्थानी होते डॉ. विजय भटकर. राजीव गांधी पंतप्रधान असताना भारताने अमेरिकेकडे क्रे नावाच्या महासंगणकाची मागणी केली होती. अमेरिकेचे तत्कालीन राष्ट्राध्यक्ष रोनॉल्ड रीगन यांनी हा महासंगणक भारताला अंतराळ, आण्विक, संरक्षण आणि इतर कोणत्याही प्रगत संशोधनासाठी वापरता येणार नाही या अटीवर देऊ केला होता.
 

भारताने ह्या अटी नाकारून डॉ.भटकर यांच्या मार्गदर्शनाखाली आपला स्वत:चा महासंगणक बनवण्याचे ठरवले. भटकर हे तेव्हा 'इलेक्ट्रॉनिक रिसर्च ऍंड डेव्हलपमेण्ट सेण्टर'चे संचालक म्हणून त्रिवेंद्रमला कार्यरत होते. ते महासंगणक बनवण्यासाठी पुण्यातील एनआयसीत आले. तोवर त्यांना महासंगणकाचा कोणताही अनुभव नव्हता. हवामानाच्या अंदाजातील अचूकता वाढवण्यासाठी महासंगणक ही भारताची मोठी गरज होती. त्यासाठी विज्ञान-तंत्रज्ञानाच्या क्षेत्रात भारताने भरारी घ्यायची स्वप्ने पाहणारे पंतप्रधान राजीव गांधीनी सी-डॅक या संस्थेची स्थापना पुणे विद्यापीठात 2 जून 1988 रोजी केली. डॉ.विजय भटकरांनी परम-800 हा महासंगणक अमेरिकेने देऊ केलेल्या किंमतीच्या निम्म्या किंमतीत आणि निम्म्या वेळेत करून दिला. त्याला उद्देशून ‘वॉल स्ट्रीट जर्नलने’ ही बातमी दिली होती.