यादव घराण्याचा उदय महाराष्ट्रात बाराव्या शतकात झाला. कल्याणीचे चालुक्य व चोल यांच्या साम्राज्याचा ऱ्हास झाल्यानंतर ते घडून आले. यादववंशीय राज्यकर्ते त्यांना स्वत:ला श्रीकृष्णाचे वंशज समजत. यादव शासक राष्ट्रकूट व चालुक्य यांचे सामंत होते.

त्या वंशाचा संस्थापक दृढप्रहार होता. त्याने व त्याचा पुत्र सेऊणचंद्र (इसवी सन ८८० - ९००) यांनी स्वत:चे वेगळे अस्तित्व राष्ट्रकूट सत्तेतील अराजकाचा फायदा घेऊन निर्माण केले. पाचवा भिल्लम (११७३ - ११९२) याने स्वतंत्र यादव सत्तेची स्थापना केली. त्याने त्याची राजधानी सोमेश्वर चौथा या चालुक्य शासकाचा पराभव करून देवगिरी (दौलताबाद) येथे स्थापन केली. भिल्लमच्या मृत्यूनंतर पहिला जैतुगी व दुसरा सिंघण (सिंघणदेव इसवी सन १२०० – १२४७) सत्तेवर आले. दुसरा सिंघण याच्या काळात यादव सत्ता परमोत्कर्षास पोचली. सिंघणाने उत्तरेस गुजराथचे चालुक्य व माळव्याचे परमार यांच्या विरूद्ध आक्रमणे केली. संगीततज्ज्ञ ‘सारंगदेव’ त्याच्या दरबारी होता. त्याने ‘संगीतरत्नाकर’ हा ग्रंथ लिहिला. सिंघणदेवने त्याच्या ग्रंथावर टीका लिहिली होती. ज्योतिषी चांगदेव हाही त्याच्या आश्रयास होता.

भगवान श्रीचक्रधर स्वामी यांनी महानुभाव पंथ स्थापन केला. महानुभाव पंथ महाराष्ट्रात एक हजार वर्षांपूर्वी उगम पावला असला तरी त्याचा प्रसार उत्तर भारतात पंजाब आणि काश्मीरपर्यंत झाला. महानुभाव पंथ श्रीदत्तात्रेय प्रभू यांच्यापासून म्हणजे कृतयुगापासून चालत आलेला आहे असे मानतात. भगवान श्रीकृष्ण, श्रीदत्तात्रेयप्रभु यांच्यापासून ज्ञानशक्ती स्वीकार केलेले चक्रपाणी महाराज शके १०४३ (इ.स. ११२१), श्रीगोविंदप्रभु शके ११०९ (इ.स. ११८७) व श्रीचक्रधरस्वामी शके ११४२ (इ.स. १२२०) अशी अवतार परंपरा आहे. त्यांना ‘पंचकृष्ण’ असे म्हणतात. त्या पंचकृष्णांचा निवास जेथे झाला, ते आसनस्थ जेथे झाले त्या जागांस ‘स्थान’ असे म्हणतात. ती स्थाने पवित्र मानली गेली आहेत. लोकांनी तेथे महानुभाव पंथातील मंदिरे बांधली आहेत.

श्रीचक्रधर स्वामींचा उपदेश, त्यांचे विचार सातशे वर्षापूर्वीच्या बोलीभाषेत लिहिलेल्या एका ग्रथांत आहेत. त्या ग्रंथाला ‘लिळाचरित्र’ असे संबोधतात. सत्य, अहिंसा, समता आणि ममता यांची दिव्य शिकवण देणारे महानुभाव पंथ प्रवर्तक भगवान श्रीचक्रधर स्वामी यांचे मराठी भाषेवरील प्रेम सर्वश्रुत आहे. त्यांचे पशुपक्ष्यांवर, प्राण्यांवर प्रेम होते. त्यांनी महाराष्ट्रभर पायी प्रवास करून गोदावरी नदीच्या दोन्ही तीरांवर असलेल्या गावांना भेटी दिल्या. ते वेगवेगळ्या खेड्यापाड्यांत गेले. तेथील गरीब, साध्याभोळ्या स्त्री-पुरूषांमध्ये मिसळले;  त्यांच्या सुखदुखाशी समरस झाले.