वरवंडी तांडा ते मुख्यमंत्र्यांची केबिन!
21/04/2019
फेब्रुवारी 2019 मधील एक रात्र, औरंगाबादच्या विमानतळावरून एअर इंडियाचे विमान मुंबईकडे झेपावणार होते. विमानात पहिल्या सीटवर होते- विधानसभा अध्यक्ष हरिभाऊ बागडे, जलसंपदा मंत्री गिरीश महाजन आणि इतर काही आमदार. त्यांना निरोप देण्यासाठी औरंगाबाद जिल्हा परिषदेच्या सीईओ पवनीत कौर हजर होत्या... पण विमानातील ‘स्टार’ प्रवासी होते जिल्हा परिषद शाळा ‘वरवंडी तांडा नंबर दोन’चे तेहतीस विद्यार्थी आणि शाळेचे शिक्षक व काही पालक असे दहा जण. त्या त्रेचाळीस जणांची शैक्षणिक सहल मुंबईला निघाली होती! ते सारे विद्यार्थी हे ऊसतोड कामगारांची मुले आहेत. विमान हवेत झेपावले आणि भरत काळेसरांनी पाहिलेले स्वप्न प्रत्यक्षात उतरल्याचे समाधान त्यांना लाभले.
नांदगाव तालुक्यातील अनकवाडे 
ढोकी येथील 
मूल शाळेत येते पण शिकत नाही यास पालक निश्चितच जबाबदार नाहीत. शिक्षणव्यवस्थेने मुलांच्या शिकण्याची जबाबदारी घेतली आहे. त्यामुळे शिक्षणव्यवस्था मुलांच्या शिकण्या-न शिकण्यास जबाबदार आहे. मूल नॉर्मल दिसते, शाळेतही रोज येते, मात्र शिकत नाही किंवा त्याला शिकवू लागल्यास समजत नाही, ते इतर मुलांसारखे शाळेचा अभ्यास करत नाही, शाळेत दोन-चार वर्षांपासून येते पण त्याला अजून वाचता-लिहिता येत नाही- याचा अर्थ त्या मुलाच्या शिकण्यात दोष असेल असे नसून मुलाला समजून घेण्यात दोष असू शकतो हे लक्षात घ्यावे. मूळ समस्या वाचता-लिहिता न येणे ही नाही. समस्या मुलांना व्यक्त होता येत नाही ही आहे. सर्वसामान्य दिसणारे एक मूल, घरी सर्व काही बोलते मात्र शाळेत बोलत नाही, सर्वसामान्य दिसणारे एक मूल आजुबाजूच्या व्यक्तींना ओळखते, सर्वसामान्य क्रिया करते, खेळांमध्ये वगैरे भाग घेते आणि तरीपण त्यास वाचन-लेखन शिकण्यात अडचण येते. असे जर होत असेल तर मुलाचा (मुलगा आणि मुलगी दोन्हींसाठी हा शब्द वापरला आहे) आय क्यू तपासण्याऐवजी त्याला शिकवणाऱ्यांचे कोठे चुकत आहे का ते तपासून बघावे.
डिसलेसर सोलापूर जिल्ह्याच्या माढा तालुक्यातील परितेवाडी जिल्हा परिषद शाळेत शिक्षक म्हणून 2009 मध्ये रुजू झाले, तेव्हा पहिली ते चौथी या वर्गांतील शाळेची पटसंख्या होती नऊ. शाळेच्या एका वर्गखोलीत तर चक्क मेंढरे बसायची. डिसलेसरांच्या प्रवासाची सुरुवात त्यांना हुसकावून लावून मुलांसाठी वर्ग मिळवण्यापासून झाली.
प्रकाश आमटे यांच्या ‘लोक बिरादरी प्रकल्पा’ची आगळीवेगळी एक शाळा नेलगुंडाला आहे. नेलगुंडा हे छोटेसे आदिवासी खेडे गडचिरोली जिल्ह्यातील हेमलकसाच्या पुढे सत्तावीस किलोमीटरवर आहे. त्या शाळेच्या प्रथमदर्शनी भिंतीवर लिहिले आहे, “चुकते कई बातल आयो”. त्याचा अर्थ- चुकले तर चुकले, काळजी नको!
अनिल चाचर वाल्हे गावच्या ‘हनुमानवस्ती (तालुका पुरंदर, जिल्हा पुणे)’ या द्विशिक्षकी शाळेत बदलीने हजर झाले. वाल्हे हे निरा-जेजुरी या परिसरातील गाव. नीरा गावाच्या वायव्य दिशेला. अनिल चाचर सध्या सोमेश्वर कारखाना परिसरात ऊसतोड कामगारांच्या मुलांना शाळेत आणण्याच्या ‘आशा’ (आमचा शिक्षण हक्क आमचा अधिकार – ASHAA) या प्रकल्पात ‘शिक्षक मार्गदर्शक’ म्हणून प्रतिनियुक्तीवर काम करतात. त्यांना त्या कामात साथ आहे ‘दैनिक सकाळ’चे बातमीदार संतोष शेंडकर यांची. ‘आशा’ प्रकल्पात ती दोघे सोबत आहेत.
प्रेरणा धारप आणि त्यांची अकरावीत असलेली मुलगी नक्षत्रा यांचे नाते वेगळे आहे. म्हणजे त्या मायलेकी तर आहेतच; पण प्रेरणा या नक्षत्राची मैत्रीण आहेत आणि मार्गदर्शक गुरूही आहे. उलट, प्रेरणा त्यांचे लहानपण व शिक्षण बहुधा नक्षत्राच्या विद्यार्थिजीवनामध्ये पाहतात आणि तिच्या यशाने समाधान पावतात. नक्षत्रा बुद्धिमान आणि प्रतिभावान मुलगी आहे. तिचा इंग्रजी कवितांचा संग्रह - अदर साईड ऑफ सनशाइन - तिच्या शाळेतर्फे काही महिन्यांपूर्वी प्रकाशित झाला. त्यातील कविता परिपक्व बुद्धीच्या आहेत, आश्चर्य म्हणजे त्यांवर दुःखाचे सावट आहे. नक्षत्रा अनेक समकालीन सामाजिक-सांस्कृतिक विपरीत घटनांवर विषादाने लिहिते. तिने तिच्या जन्माच्या कितीतरी आधीच्या आणीबाणीवर एका कवितेत भाष्य केले आहे, तर ती दुसऱ्या कवितेत सध्या होणारा लेखनस्वातंत्र्याच्या कोंडमाऱ्याबद्दल लिहिते – तेव्हा अचंबा वाटतो.
मुलांना इंग्रजी शाळेतच घालणे याकडे अधिकाधिक पालकांचा कल दिसत असताना 
भावनिक विकास हा विद्यार्थ्यांच्या व्यक्तिमत्त्व विकासाचा पाया होय. तो विकास शाळेतील नियोजनबद्ध उपक्रमांच्या माध्यमातून होत असतो. त्या प्रकियेतील