माझा माणसाच्या उपजत चांगुलपणावर विश्वास आहे. प्रत्येक माणूस हा चांगला असतो किंवा चांगला असण्याचा प्रयत्न कायम करत असतो. अगदी लहान मुलेसुद्धा त्यांना ‘गुड बॉय’ म्हटले जावे म्हणून इंजेक्शन न रडता घेण्यासही तयार होतात; निदान तसा प्रयत्न करतात असा माझा बालरोगतज्ज्ञ म्हणून रोजच्या व्यवहारातील अनुभव आहे. मी आणि सविता (माझी पत्नी, जी सर्जन आहे) मुंबईजवळ बदलापूरला राहतो. तेथेच तीस वर्षांपासून वैद्यकीय व्यवसाय करतो. त्या तीस वर्षांत बदलापूर प्रचंड वाढले. आम्ही मुळात खेडेवजा त्या गावाचे शहरात रूपांतर होताना जवळून पाहिले. ते देशभरातील वेगवेगळ्या भागांतून पोटापाण्यासाठी स्थलांतरित होऊन आलेल्या माणसांच्या रेट्यामुळे घडले होते. ती वेगवेगळ्या मातृभाषा असलेली, वेगवेगळ्या जाती-धर्मांची माणसे एकत्र राहताना, एकमेकांच्या सुखदु:खात सहभागी होताना, एकमेकांचे सण साजरे करताना; त्याच प्रमाणे एकमेकांना अवघड प्रसंगी मदत करतानाही पाहिली. काही जणांनी त्यांच्या भाषेच्या नव्हे तर जातीच्या; किंबहुना धर्माच्याही पलीकडील जोडीदार निवडून आनंदाने संसार केलेले पाहिले आहेत. ते सगळे पाहत असताना माणसाच्या अंगभूत चांगुलपणावरचा, माणुसकीवरचा विश्वास वाढत गेला.

‘थिंक महाराष्ट्र डॉट कॉम’चा जन्मच महाराष्ट्र समाजातील चांगुलपणा व्यक्त व्हावा म्हणून झालेला आहे. त्या चांगुलपणाचे परमोच्च टोक म्हणजे प्रज्ञा आणि प्रतिभा. म्हणून ‘थिंक महाराष्ट्र डॉट कॉम’ हे महाराष्ट्र समाजातील चांगुलपणा व प्रज्ञा आणि प्रतिभा यांचे नेटवर्क व्हावे असे योजले आहे. चांगुलपणा हा रस्ता ओलांडण्यास मदत केली तरीदेखील व्यक्त होतो. चांगुलपणाच्या एवढ्या नेहमीच्या व सर्वसाधारण गोष्टी आपण येथे नमूद करणार नाही. परंतु ज्यामधून माणसाचा चांगुलपणा प्रातिनिधीक रीत्या व्यक्त होतो आणि ज्यामधून काही मूल्ये प्रकट होतात. अशा चांगुलपणाच्या हकिगती या दालनात प्रसिद्ध होतील. त्यांचे संकलन विविध प्रसिद्ध मजकूरातून जसे केले जाईल. तसेच ते संबंधित व्यक्तीने सच्चेपणाने केलेल्या हकिगतींमधूनही प्रकट होताना जाणवतो. तर असा मजकूर वाचकांच्या नजरेस आला तरी त्यानेही तो सच्चेपणाने ‘थिंक महाराष्ट्र डॉट कॉम’कडे मूळ स्रोतासह पाठवावा. मजकूर त्याची सत्यासत्यता तपासूनच प्रसिद्ध केला जाईल.

-थिंक महाराष्ट्र डॉट कॉम 

इतिहासाचार्य विश्वनाथ काशीनाथ राजवाडे यांनी जमवलेल्या सुमारे एक लाख दुर्मीळ कागदपत्रांचा ठेवा http://vkrajwade.com  ह्या संकेतस्थळावर उपलब्ध करून दिला गेला आहे. राजवाडे संशोधनमंडळ (धुळे), यशवंतराव चव्हाण प्रतिष्ठान (मुंबई) व नेहरू सेंटर (मुंबई) ह्यांची ती संयुक्त कामगिरी आहे. संकेतस्थळावर विभाग विविध आहेत. त्यांपैकी राजवाडे ह्यांच्याविषयीच्या विभागात वि.का.राजवाडे ह्यांचे संक्षिप्त चरित्र, त्यांच्या चरित्रातील घटनाक्रम, त्यांची छायाचित्रे, त्यांचे हस्ताक्षर; तसेच, प्रबोधनकार के.सी. ठाकरे, श्री.व्यं. केतकर व साने गुरुजी ह्यांचे राजवाड्यांवरील लेख, वि.का. राजवाडे ह्यांचे वडील बंधू वैजनाथशास्त्री राजवाडे ह्यांचे वि.का. राजवाडे यांविषयीचे पत्र ह्यांचा समावेश आहे. इतिहासाचार्य विश्वनाथ काशीनाथ राजवाडे संशोधन मंडळ ह्या संस्थेविषयीची माहिती; तसेच, तेथील सार्वजनिक ग्रंथालयाविषयीची माहितीही संकेतस्थळावर वाचण्यास मिळते.

बब्रूवान रुद्रकंठावार यांचे मूळ नाव धनंजय चिंचोलीकर. त्यांचे नाव मराठी साहित्यात गाजले; त्याचे कारण म्हणजे त्यांच्या लिखाणातील अस्सल मराठवाडी ग्रामीण भाषा. त्यांचे चिंचोली - लिंबाजी हे गाव. ते औरंगाबाद जिल्ह्यातील कन्नड तालुक्यात आहे. ते राजकीय आणि सामाजिक परिस्थितीवर लिहिणारे लेखक आहेत. ते दैनिक तरुण भारत, देवगिरी (औरंगाबाद) येथे पत्रकार होते.

त्यांचा जन्म 11 जानेवारी 1965 रोजी करकंब (तालुका पंढरपूर, जिल्हा सोलापूर) या त्यांच्या आजोळी झाला. त्यांनी बी ए आणि बी जे (पत्रकारिता) पर्यंत शिक्षण घेतले. ते त्रेपन्न वर्षाचे आहेत. 

अरुण साधू कथा-कादंबरीकार म्हणून प्रसिद्ध आहेत, त्यांचे वैचारिक राजकीय व सामाजिक लेखनही बरेच आहे. साधू स्वत: उत्तम वाचक, आस्वादक आणि संपादक होते. त्यामुळे त्यांची बारीक नजर मराठी साहित्यातील विविध प्रवाहांवर असे आणि त्यांचा नित्य संपर्क नव्या लेखकांशी असे. प्रस्थापित मराठी साहित्यश्रेष्ठी नव्यांची दखल घेत नाही याबद्दल त्यांच्या मनी सूक्ष्म नाराजीदेखील असे. साधू यांनी त्यांच्या स्वभावाप्रमाणे हे सारे मूकपणे व विनम्र भावाने व्यक्त केले. त्यांची अशी एक प्रस्तावना त्यांच्या दुसऱ्या स्मृतिदिनानिमित्ताने (25सप्टेंबर 2019) प्रसिद्ध करत आहोत. त्यात त्यांच्या लेखनशैलीची व विचारपद्धतीची वैशिष्ट्ये दिसून येतील. शिवाय, शैलीचा बाज म्हणून हे लेखन वाचनीय वाटेल. 

‘ज्ञानेश्वरी’ हा संत ज्ञानेश्वरांचा प्रसिद्ध ग्रंथ होय. ज्ञानेश्वरांनी ‘ज्ञानेश्वरी’ असे नाव त्या ग्रंथाला दिलेले नाही. ‘भावार्थदीपिका’ हे ज्ञानेश्वरीचे मूळ नाव होय. ज्ञानेश्वरांच्या ग्रंथाला ‘देशीकार लेणे’ असे संबोधतात. ‘ज्ञानेश्वरी’ ही भगवदगीतेवर लिहिलेली टीका होय. त्या टीकाग्रंथात सुमारे नऊ हजार ओव्या आहेत. भगवदगीतेतील तत्त्वज्ञान त्यात उपमादृष्टांताच्या आधारे सुलभतेने सांगितले आहे. आध्यात्मिक विषयाचे काव्यमय विवेचन या दृष्टीने तो ग्रंथ लोकोत्तर मानावा लागेल. ज्ञानेश्वरीत काव्य आणि तत्त्वज्ञान यांचा सुंदर मिलाफ आहे. भगवदगीतेवर आत्तापर्यंत अनेक टीकाग्रंथ निर्माण झाले. परंतु, त्या सर्व टीकांमध्ये लोकप्रिय आहे ‘ज्ञानेश्वरी’. ज्ञानेश्वरीस तिची रचना, विस्तारित आशय व काव्यात्मता यांमुळे गीतानिरपेक्ष स्वतंत्र अनन्य स्थान लाभले आहे.

इतिहासाचार्य विश्वनाथ काशीनाथ राजवाडे हे महाराष्ट्रीय विद्वान होते. त्यांनी संशोधन व लेखन इतिहास, भाषाशास्त्र, व्युत्पत्ती, व्याकरण अशा बहुविध विषयांसंबंधी केले. तसेच, त्यांनी त्यांचे लेखन आग्रहाने मराठीतून केले. त्यांनी भारत इतिहास-संशोधक मंडळाची स्थापना 7 जुलै 1910 रोजी केली; त्यांनी ‘मराठ्यांच्या इतिहासाची साधने’ ह्या ग्रंथमालेचे संपादन केले. ते ऐतिहासिक साधनांच्या आणि प्राचीन साहित्याच्या शोधात हिंडत सतत राहिले होते. ते दऱ्याखोऱ्यांतून प्राचीन अवशेष पाहत व कोनाकोपऱ्यांतून जुनी दप्तरे गोळा करत फिरत असत. त्यांचे लेखनकार्यही अव्याहतपणे चालू असे.      

श्रीदत्त उपासना मार्गातील परम अधिकारी पुरुष आणि योगसाधनेतील शक्तिसंक्रमण योगांचे दार्शनिक म्हणून श्री गुळवणी महाराज सर्वश्रुत आहेत. योगमार्गातील दीक्षागुरू श्री गुळवणी महाराज हे विख्यात दत्तावतारी श्रीमत् वासुदेवानंद सरस्वती स्वामी महाराजांचे परमप्रिय शिष्य होते. त्यांचे माध्यमिक शिक्षण कोल्हापुरातील राजाराम हायस्कूलमध्ये झाले. आठव्या वर्षी उपनयन झाल्यावर संध्या, पूजा, पुरुषसुक्त आणि तसेच खुपसे धार्मिक शिक्षणही यथासांग झाले. त्यांना चित्रकलेचे उपजत ज्ञान होते. महाराजांचा आचारधर्मावर कटाक्ष. त्यांचे सारे जीवन हा आचारधर्माचा वस्तुपाठ होता. 'व्रतवैकल्ये, अनुष्ठाने करावीत; परंतु न घडली तरी खिन्न होऊ नये, सदाचाराने मात्र वागावे. निर्मल अंत:करण आणि सदाचार यांच्यामुळे ईश्वर संतुष्ट होतो. ईश्वर आहे ही भावना ठेवून वागल्यामुळे जीवन सार्थकी लागेल' अशी त्यांची शिकवण होती.

-संकलन

अहमदनगरच्या बेबीताई गायकवाड यांची व्यावसायिक ओळख भाजीविक्रेती अशी आहे. मात्र सामाजिक ओळख- ‘महाराष्ट्र शासनाच्या मराठी भाषा संवर्धक पहिल्या पुरस्काराच्या (2015-16) मानकरी’! त्या गावातील साध्या, सर्वसामान्य महिलेसारख्या दिसतात, पण बोलू लागल्या, की वाणी भल्याभल्यांना विचार करण्यास भाग पाडेल अशी – त्यांची वर्णनशैली बघा, हं – “वीरपत्नी कोण, तर जिच्या पतीने देशासाठी बलिदान दिले ती. तो सैनिक त्याला वीरमरण आले म्हणून थोर झाला, मात्र त्याच्या मागे आयुष्याला धैर्याने सामोऱ्या जाणाऱ्या वीरपत्नीला समाजात स्थान कसे दिले जाते? तिचे दागिने, तिला सन्मानाने दिलेली सरकारी मदत; सगळे काही हिसकावून घेतले जाते”... बेबीताई समाजातील एक हिडीस वास्तव पोटतिडिकेने मांडतात... “आपण वाचतो, शिक्षण घेतो, पैसा मिळवतो, त्याचा उपयोग काय? फक्त दोन वेळा खायला, की आपल्याच लोकांसाठी मार्ग दाखवायला?” त्या असे प्रश्नामागून प्रश्न धारदारपणे विचारत जातात.

पांडुरंग चिमणाजी पाटील हे महाराष्ट्रातील ख्यातनाम कृषितज्ज्ञ. ते जुन्या मुंबई राज्याचे पहिले भारतीय कृषी संचालक; तसेच, पुण्याच्या कृषी महाविद्यालयाचे पहिले भारतीय प्राचार्य. त्यांनी कृषी अर्थशास्त्र या विषयात महत्त्वाचे कार्य केलेले आहे. ते पी. सी. पाटील या नावाने ओळखले जात. त्यांचा जन्म 19 जून 1877 रोजी साळशी  (तालुका शाहुवाडी, जिल्हा कोल्हापूर) या त्यांच्या आजोळच्या गावी झाला. त्यांच्या वडिलांचे गाव वडगाव. तेथून पाच मैलांच्या अंतरावर असलेल्या सरूडच्या शाळेत त्यांचे चौथ्या इयत्तेपर्यंतचे शिक्षण झाले. त्यांनी पुढील शिक्षण कोल्हापूरच्या राजाराम हायस्कूलमध्ये घेतले. ते मॅट्रिक 1899 साली झाले. शाहू महाराजांनी त्यांना बोलावून घेऊन कौतुक केले व पुढील शिक्षणासाठी प्रोत्साहन दिले. त्यांनी राजाराम कॉलेजमध्ये प्रवेश घेतला. ते शाहू महाराजांनी बहुजन समाजातील विद्यार्थ्यांसाठी सुरू केलेल्या मराठा बोर्डिंगमध्ये राहिले. ते त्या बोर्डिंगचे पहिले विद्यार्थी, महाराजांचे त्यांच्यावर विशेष लक्ष होते. त्यांनी पीईची परीक्षा पास झाल्यावर पुण्याच्या कृषी महाविद्यालयामध्ये प्रवेश घेतला. ते शेतकीची पदवी परीक्षा प्रथम श्रेणीत उत्तीर्ण 1905 साली झाले.