राजन खान प्रणीत ‘अक्षर मानव’ या संस्थेने तेजगड येथे योजलेली सहल विचारांनी श्रीमंत करणारी व बौद्धिक आनंद देणारी, अशी अविस्मरणीय होती. सहल जून 2018 मध्ये तीन दिवस आयोजित केली गेली होती. त्यात महाराष्ट्र व गोवा या दोन राज्यांमधून चारशे जणांनी भाग घेतला होता. तेजगड हे ठिकाण गुजरात राज्यात बडोदा ते छोटा उदेपूर हमरस्त्यावर आहे. ठिकाण गुजरातमध्ये असले तरी तेथून महाराष्ट्र, मध्यप्रदेश व राजस्थान या राज्यांच्या सीमेवरील गावे काही तासांच्या अंतरावर आहेत. ती बरीचशी आदिवासी गावे आहेत.

‘आदिवासी अकादमी’ ही संस्था गणेश देवी यांच्या प्रयत्नांतून तेजगड येथे उभी आहे. ती वीस एकर जागेवर असून आदिवासींसाठी विविध स्तरांवर काम करते. भारतातील लोप पावत चाललेल्या सर्व बोली भाषा तेथे ऑडिओ व पुस्तक रूपात जतन करून ठेवल्या गेल्या आहेत. आदिवासी भाषांसंदर्भात जास्तीत जास्त लेखनसाहित्य उपलब्ध करून देणारे सुसज्ज ग्रंथालय तेथे आहे. ‘आदिवासी अकादमी’ व ‘भाषा केंद्र’ या संस्था संलग्न आहेत. संग्रहालय ग्रंथालयाच्या जवळच आहे. आदिवासींची कलापूर्ण व सांस्कृतिक जीवनरहाटी उलगडून दाखवणारी साधने, चित्रे संग्रहालयात पाहण्यास मिळतात. त्यांतील अनेक वस्तू आदिवासींच्या रोजच्या जगण्याशी संबंधित आहेत. आदिवासींचे जगणेच त्यातून जिवंत झालेले आहे.

बडोद्याचे 91 वे संमेलन यथास्थित पार पडले. अध्यक्ष लक्ष्मीकांत देशमुख प्रागतिक बोलले. संमेलन संयोजनाला सरकारकडून दरवर्षी पंचवीस लाखांऐवजी पन्नास लाखांची कमाई हे बडोदा संमेलनातील मुख्यमंत्री देवेंद्र फडणवीस यांच्या उपस्थितीचे यश मानले जाईल! ‘इव्हेंटवर असे खर्च करावे की स्थायी स्वरूपाच्या सांस्कृतिक कार्यावर’ अशा चर्चा झडत राहतील. अध्यक्षांची निवडणूक नववर्षासाठी पुन्हा जाहीर झाल्यावर मंद वाहणाऱ्या साहित्यप्रवाहात पाण्यात दगड फेकल्यावर उठतो तसा खंगळा उठेल! अध्यक्ष निवडणुकीची प्रक्रिया, संमेलन माफियांनी हायजॅक केलेली निवडणूक, महामंडळाच्या सलग्न संस्थांची दादागिरी अशा मुद्यांवर चर्चा होईल. दरम्यानच्या काळात नेमाडे यांना एखादा पत्रकार पुन्हा तोच प्रश्न ‘लाईव्ह’ विचारील आणि नेमाडे तेच ते तडकफडक उत्तर देतील किंवा.... तेही ज्ञानपीठानंतर शांतावले आहेत. शो मस्ट गो ऑन. ती माणसाची सांस्कृतिक प्रकृती.

लक्ष्मीकांत देशमुख यांनी बडोदा येथील साहित्य संमेलनाच्या अध्यक्षपदावरून कणखर भूमिका व्यक्त केली आहे. ते म्हणाले, की “सरकारविरूद्ध तसेच झुंडशाहीविरूद्ध लेखक-कलावंताने नमते घेता कामा नये. खरा जातिवंत लेखक हा राजकीय लेखकच असतो; राजकीय भाष्यकारच असतो. तो त्याला भारतीय संविधानाने दिलेला अधिकार आहे.”

लक्ष्मीकांत देशमुख यांची बडोदा येथे होणा-या अखिल भारतीय मराठी साहित्य संमेलनाच्या अध्यक्षपदी निवड झाली आहे. काहींना ती निवड अनपेक्षित वाटली तर काहींना तेच होणार होते असे वाटले. लक्ष्मीकांत देशमुख हा फार वाचला न गेलेला लेखक आहे. साहित्य संस्थांच्या भक्कम पाठिंब्यामुळे आणि सनदी अधिकारी म्हणून केलेल्या कामामुळे, उत्तम जनसंपर्कामुळे ते निवडून आले असा काहींचा कयास आहे. लक्ष्मीकांत देशमुख यांच्या लेखनविषयांत वैविध्य आहे. त्यांनी कथा, कादंबरी, नाटक, ललित; तसेच, प्रशासनातील अनुभवावर आधारित ललित लेखन व स्तंभलेखन असेवेगवेगळे फॉर्मदेखील हाताळले आहेत. ‘प्रशासननामा’, ‘बखर भारतीय प्रशासनाची’ या प्रकारची पुस्तके मराठी साहित्यात न आढळणारी आहेत. ते ‘इन्कलाब विरुध्द जिहाद’ मधून अफगाणमधील अनुभवकथन कादंबरी फॉर्ममधून मांडतात. ‘मधुबाला ते गांधी’ हे पुस्तक त्यांच्या विषयाचे वेगळेपण स्पष्ट करते. त्यांचा ‘सावित्रीच्या गर्भात मारलेल्या लेकी’ हा कथासंग्रह स्त्रीभ्रूणहत्येसारख्या समस्येवर लिहिलेल्या कथांचा आहे. ‘अंधेरनगरी’, ‘ऑक्टोपस’, ‘पाणी पाणी’, ‘अग्निपथ’ हे त्यांचे अन्य कथासंग्रह. देशमुख यांनी अमरजा निंबाळकर, संदेश भंडारे यांच्यासह ‘अविस्मरणीय कोल्हापूर’ हा ग्रंथ संपादितही केला आहे. डॉ. रणधीर शिंदे यांनी त्यांच्या निवडक साहित्याचे संपादन केले आहे. असे असले तरी मराठी समीक्षकांचे त्यांच्या साहित्याकडे दुर्लक्षच झाले. त्यांच्या वा‍‍ड़मयीन अवकाशाची सखोल चर्चा कोणी केलेली नाही. ते निवडणुकीत वादांची वादळे न होता निवडून आले आहेत. साहित्य महामंडळातील घटक संस्थांच्या अरेरावीची चर्चा मात्र होऊ लागली आहे. त्याची नोंद घेणे आवश्यक ठरते.