नाडण हे माझे गाव देवगड तालुक्यातील वाडा-पडेल या गावाच्या शेजारी आहे. नाडण गाव तळेरे- विजयदुर्गला जाताना मधेच लागते. रस्त्याच्या दुतर्फा टुमदार घरे, डोंगरदरी व हापूसच्या कलमबागा दृष्टीस पडतात. गाव तेरा वाड्यांचे आहे - सड्यावरील धनगरवाडी, पुजारेवाडी, वारीकवाडी, वेलणकरवाडी, मिराशीवाडी, घाडीवाडी, बौद्धवाडी - त्यातीलच एक आमची ‘वीरवाडी’. ती मोंड खाडीकिनारी आहे. वीरवाडी दोन डोंगरांच्या कुशीत माडांच्या बनात वसली आहे. तिचे अस्तित्व वाडातर येथील पुलावरूनही दृष्टीस पडत नाही! नाडण हापूस आंब्यासाठी तर वीरवाडी कालवांसाठी प्रसिद्ध आहे. वाडीत सुमारे शंभर घरे आहेत.

माझे बालपण वीरवाडीतील बंदरावर, मळ्यात व सड्यावर गेले. आमचे घर मळ्याच्या कडेला, खाडीकिनारी आहे. परंतु गृहकलहामुळे, नंतर, आम्ही त्याच्याच काहीसे वरील जागेवर स्वतंत्र घर बांधले. पुढे, आमच्या पिढीने सिमेंटचे घर बांधले आहे.

मिठबाव गावचे श्रीदेव रामेश्वर मंदिर सुमारे चारशे वर्षें जुने आहे. मंदिर कौलारू व छोटेखानी आहे. मंदिराची डागडुजी १९७५ मध्ये करण्यात आली होती. पण त्याचे नव्याने बांधकाम हे उद्दिष्ट ठेवून सुमारे साडेतीन हजार चौरस फूट क्षेत्रफळावर करण्यात आले आहे. त्यात मंदिराचा पूर्ण कायापालट होऊन गेला आहे. त्याचा सभामंडप दोन हजार चौरस फूट क्षेत्राचा आहे. गाभार्‍याचे कळसापर्यंतचे बांधकाम सुंदर, कलाकुसरयुक्त असून कळसाला सोन्याचा मुलामा देण्यात आला आहे. मंदिराचा जीर्णोद्धार केलेला असल्याने मिठबावच्या वैभवात भर पडली आहे.

मंदिर सभामंडपासह चोपन्न खांबांवर उभे आहे. समोर चार दीपमाळ आहेत. मंदिराची बांधणी तंजावर धाटणीची आहे. सिंधुदुर्गातील ते तसे बहुधा पहिले मंदिर असावे. गाभार्‍यातील शिवपिंडी मात्र काळ्या पाषाणातील, जुनीच आहे. त्या शिवाय सात मूर्ती नव्याने आणल्या असून त्यात श्री गणेश, विठ्ठल, रखुमाई, वीरभद्र, नंदी व सटी-मटी यांचा समावेश आहे.

गावात पूर्वी श्री गजबादेवी व श्री रवळनाथ अशी फक्त दोन मंदिरे होती. त्या काळात कुणकेश्वर हे गाव होते व मिठबाव ही गावातील वाडी होती. मिठबाव, तांबळडेग व कातवण (साहित्यिक चंद्रकांत खोत यांचे गाव) अशा तीन स्वतंत्र गावांचे नवे गाव निर्माण१९९५ मध्ये करण्यात आले. मिठबाव गाव तेव्हा उंच माळरानात होते. तेथील मूळ गावठाणात बोरी नावाच्या गवळ्याची वस्ती असल्याने त्याला ‘बोरीचा वाड’ असे म्हटले जाई.

कोकण हे देवभूमी म्हणून मान्यता पावले आहे. त्याची निर्मिती भगवान परशुरामाने केली अशी लोकांची दृढ धारणा आहे. तेथे पावलोपावली विविध वैशिष्ट्यांनी परिपूर्ण अशी अनेक देवदेवतांची मंदिरे पाहण्यास मिळतात. ती तेथील श्रद्धा व संस्कृती यांचे प्रतिक आहे. प्रत्येक गावात ग्रामदैवत असणे हा तेथील भाविकतेचा स्थायीभाव असून, परमेश्वरी शक्तीची विविध रूपात भक्तीभावाने व श्रद्धेने जोपासना केली जाते.

निसर्गरम्य कोकणात देवगडपासून सहा किलोमीटर अंतरावरील वाडा गावात वाडातर ही वाडी आहे. तेथे अगदी समुद्रालगत भराव टाकून, डोंगराच्या पायथ्याशी माडांच्या कुशीत बांधलेले प्रेक्षणीय श्रीक्षेत्र हनुमान मंदिर आहे. मंदिरातील श्रीहनुमान मूर्तीची प्राणप्रतिष्ठा गगनगिरी महाराजांच्या हस्ते १९८१ मध्ये करण्यात आली. मंदिराचा २००८ साली जीर्णोद्धार करून वास्तूची पुनर्बांधणी करण्यात आली.

मंदिराचा घुमट उंच व अष्टकोनी आहे. तो सुमारे वीस फूट उंच आहे. मारुतीची गदाधारी, पर्वत उचलून घेतलेली व गगनात झेपावणारी साडेतीन फूट उंचीची आकर्षक मूर्ती गाभाऱ्यात आहे. ती पूर्वाभिमुख आहे. मूर्तीसमोर गाभाऱ्याच्या बाहेर खांब असून त्यावर अष्टकोनी कळस आहे. मंदिरासमोर भव्य पटांगण आहे. सभोवती कठड्याचे बांधकाम केलेले आहे. मंदिरात आतपर्यंत सूर्यकिरण येत असल्याने सबंध मंदिर तेजोमय भासते. सागरतरंगांवर सूर्यकिरणात तळपणारे मंदिर त्याच्या सभोवतालच्या गर्द हिरव्या वनराईत विलोभनीय दिसते. देवगड व विजयदुर्ग यांच्या मध्यभागी असलेल्या पुलावरून दिसणारा वाडातर मंदिराचा परिसर तेथे येणाऱ्या पर्यटकांना मनमुराद आनंद देऊन जातो.

देवगड तालुक्यातील दाभोळे गावाच्या तिठ्याजवळील पोखरबाव येथील श्रीसिद्धिविनायकाचे मंदिर पांडवकालीन स्थान म्हणून प्रसिद्ध आहे. सागरी महामार्गावरून कुणकेश्वर मंदिराकडे जाताना आधी त्या गणरायाचे दर्शन घडते.

इतिहासाच्या अभ्यासकांच्या मते, पोखरबावच्या गुहा अथवा लेणी हा अनमोल ठेवा आहे. तिठ्यावरून आत वळल्यावर मार्गालगतच अध्यात्माचे नितांतसुंदर शिल्प दृष्टीस पडते. अरबी समुद्राच्या काठावर प्रसिद्ध कुणकेश्वर मंदिर आहे. त्या मंदिरापासून अलिकडे वीस किलोमीटर अंतरावर दाभोळेत श्रीसिद्धिविनायकाचे मंदिर आहे.

एका आनंदधर्मींची आनंदवाट

‘तन्वीर नाट्यधर्मी पुरस्कार’ शिरगावच्या डॉक्टर राजेंद्र चव्हाण यांना मिळाला आणि मन अभिमानाने भरून आले. राजेंद्र चव्हाण हा रंगवर्ती गेली दोन दशके देवगड तालुक्यातल्या शिरगाव या छोट्याशा गावात तिथल्या मुलांना घेऊन एकांकिका करत आहे. कणकवलीत होणार्‍या आणि राज्यभरात प्रतिष्ठेच्या असलेल्या बॅ. नाथ पै एकांकिका स्पर्धेतल्या बालगटाची पारितोषिके जणू डॉक्टरांची वाट बघत असतात!