रस्त्यावर पंच्याऐंशी लिंबे रांगेत लावून ठेवलेली होती. उपस्थित प्रेक्षकांमध्ये प्रचंड उत्सुकता होती. उत्सुकता होती. तेवढ्यात सूरजचे तेथे आगमन झाले. त्याने हातात दांडपट्टा घेऊन शरीराची लयबद्ध हालचाल करत एका मिनिटांत चौर्‍याऐंशी लिंबांचे प्रत्येकी दोन असे तुकडे केले. त्यांचा खच रस्त्यावर पडला. डोळ्यांचे पारणे फेडणारे ते दृश्य पाहून टाळ्या, शिट्या आणि ‘जयभवानी! जय शिवाजी!!’चे नारे सुरू झाले. सगळे थक्क करणारे होते! सूरजच्या त्या अनोख्या पराक्रमाची नोंद ‘लिम्का बुक ऑफ वर्ल्ड रेकॉर्ड’मध्ये झाली! त्याचबरोबर त्याला ‘प्राइड ऑफ नेशन’ हा किताबही देण्यात आला.

सूरजने डोळ्यांवर पट्टी बांधून दांडपट्ट्याने लिंबू कापणे; मानेवर, तोंडावर, पोटावर ठेवलेल्या केळ्याचे तुकडे करणे; डोक्यावर ठेवलेला नारळ दांडपट्ट्याने अचूकपणे फोडणे अशा टीव्हीवरील लाजवाब सादरीकरणाने टीव्ही प्रेक्षकांना (आणि परीक्षकांना) आधीच जिंकले आहे. सूरज टीव्हीवरील शोजमध्ये भाग घेऊन लाखो प्रेक्षकांचे मनोरंजन करतो हे खरेच, परंतु त्याचे ध्येय मोठे आहे. त्याच्या मार्गदर्शनाखाली ऐतिहासिक पार्श्वभूमी असलेल्या कोल्हापुरात तलवारींचा खणखणाट होतो, पण कोणाचे जीवन संपवण्यासाठी नाही; तर लुप्त होत चाललेल्या मराठ्यांच्या युद्धकलेला जीवदान देण्यासाठी! ते काम सूरज गेली वीस-बावीस वर्षें सातत्याने आणि निष्ठेने करत आहे.

सांगवी गाव गोदावरी आणि देवनदी यांच्या संगमावर वसलेले आहे. त्या गावात पूर्वापार ब्राह्मण, कोळी, महार, मराठी या चार समाजगटांची कुळे दक्षिण तीरावर राहत होती. दत्त उपासक श्री नृसिंह सरस्वती तेथे वास्तव्यास होते. तेथून त्यांनी गोदावरी प्रदक्षिणा करण्याचा संकल्प सोडला. ते व त्यांचे शिष्यगण मजल दरमजल करत असताना गोदावरी काठाने उत्तरवाहिनी देवनदी व पूर्ववाहिनी गोदावरी यांच्या संगमाच्या दक्षिणेला सांगवी या गावी नदीकाठ परिसराजवळ असलेल्या टेकडीवर त्यांचा मुक्काम झाला. तो काळ चातुर्मासाचा होता. नृसिंह सरस्वतींनी त्यांच्या शिष्यांसमवेत सांगवी येथे चातुर्मासानिमित्त वास्तव्य केले, त्यामुळे सांगवी गावास धर्मक्षेत्राचे महात्म्य लाभले.

नृसिंह सरस्वती दररोज नदीवर स्नान करून टेकडीवर चिंतन करत व गावातील नागरिकांकरता आध्यात्मिक प्रवचन करत.

सांगवी येथील दत्तमंदिराच्या ठिकाणी आनंदवन आश्रम उभे केले. प्रत्येक वर्षी मार्गशीर्ष महिन्याच्या पौर्णिमेला सांगवी येथे दत्तजयंतीचा उत्सव साजरा केला जातो.

मौजे सांगवी या गावी शिवाचे हेमांडपंथी मंदिरे बांधलेले आहे. मात्र मंदिराबाबत कोठलाही पुरावा नाही. सांगवी गावात दक्षिणमुखी हनुमंताची पाच फूट उंचीची मूर्ती आहे. त्याच्या समोर तीन हजार लोकांना बसण्यासाठी भव्य सभामंडप आहे.

कोकणात रत्नागिरी व सिंधुदुर्ग या जिल्ह्यांमध्ये कातळशिल्पांचे प्रमाण मोठ्या प्रमाणावर आहे. इंग्रजीमध्ये त्याला पेट्रोग्लिफ असा शब्द आहे. कातळावर ठरावीक अंतराची चौकट खोदून घेतली जाते आणि त्यामध्ये कातळशिल्पे कोरली जातात. त्यांना उठाव कमी असतो. पावसाळा संपल्यावर गेले तर शिल्पे खास उठून दिसतात. कारण त्याच्या बाजूला गवत उगवलेले असते. कातळशिल्पांमध्ये मासा, कासव, बेडूक असे विविध प्राणी व पक्षी यांच्या आकृती दिसतात. काही भौमितिक रचना दिसतात. वीजवाहक मनोरे आणि त्यांच्या तारा जशा दिसतील तशी काही रचना तेथे भासते. कणकवलीजवळ हिवाळ्याचा सडा, निवळी फाट्याजवळ गावडेवाडी, तसेच ऐन निवळी फाटा, भू, भालावल, देवीहसोळ, वेळणेश्वर या ठिकाणी कातळशिल्पे खोदलेली दिसतात. परंतु कोकणात अनेक ठिकाणी त्यांचा आढळ आहे. कातळशिल्पांचे प्रयोजन काय होते? ती कोणी आणि का खोदली? हे अजून न उलगडलेले कोडे आहे. कातळशिल्पांच्या जवळ अंदाजे दोनशे मीटर इतक्या त्रिज्येमध्ये खोल दगडी विहीर आढळते. हा नियम नव्हे, परंतु तशी ती बऱ्याच ठिकाणी आढळते. ही शिल्पे खोदणाऱ्या लोकांसाठी ती सोय केली असावी.

आदिमानवाने विविध शिल्पे कोरून ठेवलेली आहेत. ती कसली चित्रे आहेत, त्यातून काय प्रतीत होते हे सांगणे अवघड आहे. विविध प्राणी, पक्षी अथवा काही अगम्य नक्षीकाम अशी ती खोदचित्रे हे गूढ तर आहेच; शिवाय, ते एक मोठे नवलसुद्धा आहे. पेट्रोग्लिफ हा शब्द मूळ ग्रीक शब्दावरून आलेला आहे. ग्रीक भाषेत ‘पेट्रो’ म्हणजे खडक आणि ‘ग्लिफ’ म्हणजे कोरीव काम. खडकावर केलेले कोरीव काम म्हणून ‘पेट्रोग्लिफ’. मुख्यत्वे लेण्यांच्या भिंतींवर तशा प्रकारचे कोरीव काम केलेले सर्वत्र आढळते. परंतु संपूर्णपणे उघड्यावर असलेल्या कातळावरील ही खोदचित्रे खास करून कोकणातच पाहण्यास मिळतात. ह्या खोदचित्रांचे स्वरूप, त्यांचा आढळ, आणि त्यांच्यासंबंधी स्थानिक लोकांमध्ये प्रचलित असलेल्या विविध दंतकथा...

'थिंक महाराष्‍ट्र डॉट कॉम' या वेबपोर्टलकडून कल्‍याण तालुक्‍यातील वर्तमान कर्तृत्‍व, सेवाभावी कामे आणि गावागावांना लाभलेला सांस्‍कृतिक वारसा अशा माहितीचे संकलन करण्‍याकरता 'कल्‍याण तालुका संस्‍कृतिवेध' या मोहिमेचे आयोजन करण्‍यात आले आहे. ती मोहिम २६ जानेवारी २०१७ ते २९ जानेवारी २०१७ या कालावधीत राबवली जाणार आहे. मोहिमेत मुंबई, ठाणे, कल्‍याण, डोंबिवली, पनवेल आणि नाशिक अशा परिसरांतून विविध व्‍यक्‍ती आणि गोवेली महाविद्यालयाचे विद्यार्थी 'माहिती संकलक कार्यकर्ते' म्‍हणून सहभागी होत आहेत.

कल्‍याणचा विचार करताना चटकन डोळ्यांसमोर उभा राहतो तो त्‍याचा इतिहास. कल्याण शहराचे उल्लेख इतिहासात मौर्य काळापासून दिसतात. छत्रपती शिवाजी महाराजांनी स्वराज्याच्या आरमाराची सुरुवात कल्याण बंदरात केली होती. कल्‍याणच्‍या सुभेदाराच्‍या सुनेची कथा, पेशवा बाजीरावाचा विवाह, शंबरिका खरोलिकाचे निर्माते पटवर्धन किंवा पहिल्‍या महिला डॉक्‍टर आनंदीबाई जोशी... विविध घटना आणि थोर व्‍यक्‍तींचे अस्तित्‍व यांमुळे कल्‍याणला गौरवशाली इतिहास लाभला आहे. दुर्गाडी किल्‍ला, अंबरनाथचे शिवमंदिर, काळा तलाव अशा अनेक वास्‍तू-ठिकाणे त्या इतिहासाची आठवण करून देतात. मात्र कल्याणचा वर्तमानसुद्धा तेवढाच जागृत आहे. तेथे सुरू असलेल्‍या 'सुभेदार वाडा कट्टा'सारखे उपक्रम, 'कल्‍याण सार्वजनिक वाचनालय', 'कल्‍याण गायन समाज' यांसारख्‍या विविध संस्‍था, काका हरदास, सदाशिवभाऊ साठे, कल्‍पना सरोज, चित्रकार राम जोशी, श्रीनिवास साठे अशा कित्‍येक व्‍यक्‍ती आणि जागोजागी आढळणारी स्‍थानिक वैशिष्‍ट्ये हा सारा कल्‍याणचा वर्तमान! त्‍या परिसरातील माणसांचे कर्तृत्व आणि तेथील सामाजिक कार्यातून व्‍यक्‍त होणारा माणसांचा चांगुलपणा हेच तर कल्याणचे वैशिष्‍ट्य! तेथील वर्तमान धगधगता आहे म्‍हणूनच कल्‍याणच्‍या इतिहासाला झळाळी प्राप्‍त होते.

'कल्‍याण तालुका संस्‍कृतिवेध' ही मोहिम म्‍हणजे, कल्‍याण परिसराच्‍या ढोबळ नोंदींपलिकडे जाऊन तेथील गावागावांमध्‍ये काय घडले-घडते हे समजून घेण्‍याचा, इतिहासाच्‍या थोरवीसोबत कल्‍याणच्‍या वर्तमान श्रेष्‍ठतेचा आढावा घेण्‍याचा प्रयत्‍न आहे.

दर्भाच्या विणलेल्या दोरीला शुल्ब म्हणतात. तीन किंवा पाच दर्भमुष्टी घेतात आणि त्या एकापुढे एक अशा प्रकारे वळतात. दर्भदुष्टी व समिधा शुल्बाने बांधतात. पशूच्या अनुष्ठानात यूपाला गुंडाळण्यासाठी व पशूच्या गळ्याला बांधण्यासाठी शुल्बाचाच उपयोग करत.

कल्पसूत्रे हा वेदांगाचा एक भाग. वैदिक कर्मकांड हा कल्पसूत्रांचा मुख्य विषय आहे. कल्पसूत्रांचं गुहसूत्रे, श्रोतेसूत्रे व धर्मसूत्रे असे तीन प्रकार आहेत. त्यांपैकी श्रोतेसूत्रांत अनेक यज्ञयागांचे विवरण आहे. या श्रोतेसूत्रांना शुल्ब सूत्रे उपयुक्त ठरतात.

शूल्ब या शब्दाचा अर्थ रज्जू असा आहे. रज्जूने मोजलेल्या वेदींची रचना हा शुल्बसूत्रांचा प्रतिपाद्य विषय आहे. कर्मकांडाशी संबंधित असल्यामुळे शुल्बसूत्रे ही यजुर्वेदाच्या शाखांत उपलब्ध होतात. कात्यायन शूल्बसूत्रे हे एकच शुल्बसूत्र शुक्ल यजुर्वेदाशी संबद्ध आहे. पण बौधायन, आपस्तंब, सत्याषाढ, मानव, वाराह व वाधूल अशी सहा शुल्बसूत्रे कृष्ण यजुर्वेदाशी संबद्ध आहेत. त्‍याशिवाय, आपस्तंभ शुल्बसूत्राच्या टीकेत करविंदस्वामीने मशक व हिरण्यकेशी या दोन शुल्बसूत्रांचा उल्लेख केला आहे. पण सांप्रत ती उपलब्ध नाहीत. या सर्व उपलब्ध सात शुल्बसूत्रांत बौधायन शुल्बसूत्र हे सर्वांत मोठे व बहुधा सर्वांत प्राचीन आहे. त्‍यात तीन परिच्छेद व सव्‍वापाचशे सूत्रे आहेत. त्यात विविध परिमाणे, वेदींच्या निर्मितीसाठी लागणारे रेखा गणिताचे प्रमुख नियम, निरनिराळ्या वेदींचा आकार व प्रकार, गार्हपत्यचिती व छदश्चिती यांच्या निर्मितीचे वर्णन, काम्य दूष्टींच्या निरनिराळ्या वेदींच्या निर्माणाचे वर्णन, इत्‍यादी विषय आलेले आहेत.

आपस्तंभ शुल्बसूत्रात सहा पटले, ण्‍कवीस अध्याय व दोनशेतेवीस सूत्रे आहेत. प्रथम पटलात वेदीच्या रचनेला आवश्यक अशा रेखा गणिताच्या सिद्धातांचे विवेचन आहे. दुस-या पटलात वेदींची स्थाने व रुपे यांचे वर्णन, तसेच वेदी बनवण्याच्या प्रक्रियेचे वर्णन आहे. शेवटच्या पंधरा अध्यायांत काम्येष्टींना आवश्यक अशा विभिन्न वेदींच्या आकार-प्रकारांचे वर्णन आहे.

एेतिहासिक वैभवाचे संचित

पुण्यातील बाजीराव रस्त्यावरील ‘राजा दिनकर केळकर वस्तुसंग्रहालय’ तेथील वैविध्यपूर्ण ऐतिहासिक वस्तूंमुळे पुण्याचेच नव्हे तर भारताचे भूषण ठरले आहे. त्या संग्रहालयातील विविध दालनांमधून भारतीय संस्कृतीचे वैभव पाहायला मिळते. दिनकर केळकर यांनी इतिहासाचा व संस्कृतीचा अमूल्य ठेवा जतन व्हावा आणि पुढील पिढ्यांना त्याचा लाभ घेता यावा, इतिहासाची प्रत्यक्ष वस्तूंतून ओळख व्हावी या दृष्टिकोनातून जुन्या-पुराण्या वस्तूंचे जतन करण्यास सुरुवात केली. त्या प्रयत्नांतून ‘राजा दिनकर केळकर वस्तुसंग्रहालय’ आकारास आले. संग्रहालयात आजमितीला एकवीस हजार प्राचीन वस्तूंचा ठेवा जमा झाला आहे. दिनकर केळकर यांनी आयुष्यभर अथक परिश्रम घेऊन, चिकाटीने एकेक वस्तू जोडत संग्रहालयाचा डोलारा उभा केला आहे.

पुण्यातील बाजीराव रस्त्यावर सरस्वतीमंदिर आहे. त्याच्या शेजारच्या गल्लीमध्ये केळकर यांच्या एकुलत्या एक मुलाचे नाव राजा होते. त्याचे आकस्मिक निधन झाले. त्याची स्मृती म्हणून त्या संग्रहालयाला ‘राजा दिनकर केळकर संग्रहालय’ असे नाव दिले गेले. संग्रहालयाची तीन मजली वास्तू उभी आहे. विशेष म्हणजे, वरच्या मजल्यावर जाण्यासाठी लिफ्टची सोय आहे.

सविता अमर लिखित ‘अफलातून मुंबई’ हे ‘ग्रंथाली’ने प्रकाशित केलेले पुस्तक एक अफलातून अनुभव आहे. माझे आजोळ दादरच्या कबुतरखान्याजवळचे! त्यामुळे माझे बालपणापासून मुंबईशी नाते जुळले आहे. असे असूनही त्या पुस्तकातील दादर परिसरातील स्थळांबद्दलची काही माहिती माझ्यासाठी नवीन होती. जसे वीर कोतवाल उद्यानाच्या जागेवर पूर्वी एक तलाव होता किंवा चैत्यगृहाच्या प्रवेशद्वाराजवळची भगवान बुद्धांची मूर्ती ही थायलंडच्या भिक्खूंनी दिलेली आहे वगैरे. अरुण साधू यांनी त्या पुस्तकाच्या प्रस्तावनेत म्हटले आहे, “सविताने या पुस्तकात नव्याने मुंबईत येणाऱ्यांना ‘मुंबईत नेमके काय पाहायचे, तेथे कसे पोचायचे’ हे माहितगार वाटाड्याप्रमाणे सांगताना, अस्सल मुंबईकरांचे देखील कुतूहल जागृत होईल अशी वर्णने केली आहेत.”

पुस्तकाची आखणी करताना सविताचा उद्देश हे पुस्तक सामान्य पर्यटकांसोबत अभ्यासकांनाही उपयोगी ठरावे असा होता. पुस्तक वाचल्यावर तो उद्देश पूर्ण झाला आहे हे पटते. मुंबईत राहणाऱ्यांपासून या शहरात येणाऱ्या नवख्यांपर्यंत सगळ्यांनाच ते पुस्तक मार्गदर्शन करते. सोबत रोचक भाषेत मुंबईची नवी माहितीही पुरवते.

मुंबईचा इतिहास गाडला जातोय!

आपली मुंबई कशी घडली त्याची साक्ष देणारे मैलाचे ऐतिहासिक दगड आज मुंबई शहरात काही ठिकाणी वाटांच्या कडेला निपचित पडून आहेत. या शहराच्या जडणघडणीचे साक्षीदार असणाऱ्या ब्रिटिशकालीन मैलांच्या तेरा उपलब्ध दगडांपैकी सात दगड यापूर्वीच अनास्थेचे बळी ठरले आहेत. उरलेले सहाही फार काळ तग धरतील अशा अवस्थेत नाहीत.

पाण्याने वेढलेली सात बेटे एकमेकांना जोडली आणि मुंबई नावाच्या महानगरीचा जन्म झाला. ती बेटे जोडण्यासाठी ब्रिटिशांनी समुद्रात भर घातली, नवे रस्ते बांधले. त्या रस्तांचे अचूक मोजमाप करून जागोजागी मैलाचे दगड बसवण्यात आले. त्‍या मोजमापासाठी गोऱ्या सायबाने हॉर्निमन सर्कलजवळचे सेंट थॉमस चर्च हा आरंभबिंदू 'शून्य मैल' मानला आणि त्यापुढील प्रत्येक मैलाच्या दगडावर या चर्चपासून किती मैल अंतर ते नोंदवले.

पंचकोनी आकाराच्या बेसॉल्ट दगडांवरील या खुणांनी मुंबईची वाहतूकव्यवस्था उभारली. पुढे अंतर मोजण्याची पद्धत बदलली. मैलाचे संपून किलोमीटरचे मोजमाप आले. त्यामुळे आता फार उपयोगाचे नसले तरी या महानगरीचा इतिहास असणारे हे मैलाचे दगड दुर्लक्षित होऊन जमिनीच्या पोटात गाडले जात आहेत.

त्‍या मूळ मैलांच्या तेरा दगडांपैकी सात दगड रस्तारुंदीकरण, नव्या इमारती किंवा फूटपाथचे बांधकाम यामुळे कधीच उखडले गेले आहेत. त्यांचा कुठेच थांगपत्ता लागत नाही. जे शिल्लक आहेत त्यातील काही अर्धवट दिसतात, तर काही वाकलेले आहेत. त्यापैकी एकाच्या कडेला सार्वजनिक बाकडे बांधले आहे तर एकावर चक्क फळवाल्याने धंदा थाटला आहे!

ग्रेड वन हेरिटेज व्हॅल्यू असणारा हा ऐतिहासिक वारसा प्रशासनाच्या दुर्लक्षामुळे आणि आपल्या अनास्थेमुळे अस्तंगत होत चालला आहे. एकाही दगडाजवळ त्याचे महत्त्व सांगणारा फलक नाही किंवा झाडाभोवती असते तशी त्याच्या जपणुकीसाठी साधी कुंपणासारखीही व्यवस्था नाही. हीच अवस्था राहिली तर हरवलेल्या सात दगडांप्रमाणे हे इतिहासाचे सहा साक्षीदारही काळाच्या उदरात गडप झाल्याखेरीज राहणार नाहीत.

‘वाडेश्वर’ किंवा ‘व्याडेश्वर’ नावाने कोकणातील गुहागर (तालुका - गुहागर, जिल्हा -  रत्नागिरी) येथे प्राचीन देवस्थान आहे. संपूर्ण काळ्या पाषाणाचे ते भव्य मंदिर पुरातन आहे. वाडेश्वर हा अनेक कुटुंबांचे कुलदैवत मानला जातो. मुख्य शिवमंदिर मधोमध असून चार कोपऱ्यांत सूर्य, गणपती, दुर्गादेवी आणि लक्ष्मीनारायण यांची मंदिरे आहेत. महाद्वार पूर्वेला आहे. महाद्वाराच्या एका बाजूला गरूड हात जोडून उभा आहे तर दुसऱ्या बाजूला नतमस्तक मारुती आहे. प्रवेशद्वारासमोर काळ्या पाषाणाच्या दोन भव्य दीपमाळा आहेत. मंदिराच्या समोर नंदीचे गंडकी शिळेचे भव्य शिल्प आहे. नंदी ऐटबाज आहे. त्याच्या गळ्यातील घंटा, घुंगूरमाळा सजीव वाटतात. तो कोणत्याही क्षणी उठून चालू लागेल अशी सचेतनता त्या पाषाणात कलाकाराने ओतली आहे. ती कलाकृती पाहून थक्क व्हायला होते.

वाडेश्वराबद्दल आख्यायिका अनेक आहेत. त्‍यापैकी एक अशी - एक शेतकरी शेत नांगरत होता. त्‍याच्‍या शेतात एक गाय एका विशिष्ट ठिकाणी येऊन नियमितपणे पान्हा सोडत असे. शेतकऱ्याला कुतूहल वाटले. त्याने त्‍या ठिकाणावर नांगराचा फाळ खोलवर घुसवून नांगर ओढला. नांगर पुढे जाईना. त्याने रेटा लावल्यावर जमिनीत शिवपिंडिका दिसू लागली. नांगराच्या फाळाने मूळ शाळुंकेचे तीन कपचे उडाले. ते असगोली, बोऱ्याअडूर आणि अंजनवेल या ठिकाणी पडून तेथे अनुक्रमे वाळकेश्वर, टाळकेश्वर व उडालेश्वर अशी तीन मं`दिरे निर्माण झाली. ती आजही पाहणे शक्य आहे.

जगभरातील सर्वोत्कृष्ट स्थापत्य पद्धतीचा वापर करण्यात आलेली देखणी इमारत ‘इंद्रभुवन’! उद्योजक मल्लप्पा ऊर्फ आप्पासाहेब वारद यांनी सोलापूर शहराच्या सुवर्णवैभवी काळाची साक्ष देणारी ती इमारत 1899 साली बांधण्यास सुरुवात केली. तिचे बांधकाम तेरा वर्षे चालले. त्यांच्या कायमस्वरुपी वास्तव्यासाठी व्हिक्टोरियन स्थापत्य शास्त्राचा उत्कृष्ट नमुना असलेली ती इमारत (नव्हे महालच) बांधली. त्यांना त्या बांधकामासाठी साडेचार लाख रुपये खर्च आला. त्यांनी जगभर दौरे करून त्या इमारतीसाठी सुबक व आकर्षक वस्तू आणल्या; जगभरातील अत्याधुनिक बांधकाम साहित्यही वापरले. जगातील विविध स्थापत्यकलांच्या मिश्रणातून तो प्रासाद साकारला गेला आहे. ती इमारत इ.स. 1912 साली पूर्णत्वास आली, पण त्याआधी 1911 साली आप्पासाहेब वारद यांना मृत्यू आला व त्या भव्य महालात त्यांना राहता आले नाही. वारद कुटुंबीय त्या ‘इंद्रभुवन’मध्ये राहू लागले. त्यांना नंतरही वारद कुटुंबीयांना आणखी दोन लाख खर्च आला. नंतर ती शासनाने ताब्यात घेतली. 1964 साली सोलापूर नगरपालिकेचे रूपांतर महापालिकेत झाल्यावर शासनाने पालिका कार्यालय त्या इमारतीत हलवले. आता शासकीय कार्यालये, मामलेदार कचेरी व न्यायालय त्या इंद्रभुवनमध्ये आहे.

त्या इमारतीच्या प्रत्येक खांबावर सिंह व वाघाची प्रतिकृती आहे. अनेक देवता, नृत्यांगणा, प्राणी व फळे यांची शिल्पे जागोजागी कोरली आहेत. सोलापूरची शान असलेल्या ‘इंद्रभुवन’चा गौरव करण्यासाठी टपालखात्याने 2004 साली त्या इमारतीचे चित्र असलेले टपाल तिकिट काढले.