“कुलकर्णी, तुम्ही आमचा चाकणचा कारखाना बघायला या, तिथे आपण बोलू.” मी गेलो. सुभाष चुत्तर यांच्या कारखान्यात मुख्यत: Automobile Pressed Components बनवले जातात. धाड-धाड आवाज करणाऱ्या जवळ जवळ तीस-पस्तीस मोठ्या प्रेस ओळीने मांडलेल्या होत्या. मिनिटाला शेकडो components बनवणारी ती मशीन्स आज्ञाधारकपणे कामे करत होती. सगळीकडे आखीव रेखीव मांडणी. हॉस्पिटलसदृश पराकोटीची स्वच्छता. यांत्रिकी कारखान्यात अपवादाने दिसणारा नीटनेटकेपणा तेथे दिसत होता. जागोजागी गुणवत्ता, सुरक्षा आणि उत्पादकता यांचे महत्त्व सांगणारे फलक लावलेले होते. व्यवस्थापक मोठ्या उत्साहाने सर्व दाखवत होते. प्रत्येक मशीनजवळ एक कामगार होता. जाता जाता, एका कामगाराकडे लक्ष गेले. जरा वेगळा दिसणारा तो कामगार मतिमंद आहे हे लगेच जाणवले. आम्ही त्याच्या जवळ गेलो तरी त्याला आमच्या येण्याचे काही अप्रूप नव्हते. तो त्याच्या कामात मश्गुल होता. आम्ही जसजसे पुढे जाऊ लागलो तसे अनेक कामगार दिसू लागले.

आम्ही म्हणजे ‘तळवलकर ट्र्स्ट’ची विश्वस्त मंडळी. आम्ही कारखाना पाहण्यास वेळ ठरवून आलो होतो. व्यवस्थापक आम्हाला कारखाना दाखवत होते. व्यवस्थापक एका कामगारापाशी थांबले. त्यांनी आम्हाला सांगितले, की तो त्यांच्या कारखान्यातील पहिला मतिमंद कामगार. तो गेली पंचवीस वर्षें त्यांच्याकडे नोकरी करतो. त्याने त्याच्या हिंमतीवर वन बीएचके फ्लॅट घेतला आहे. आई-वडील आणि तो एकत्र राहतात. आई-वडील म्हातारे झाले आहेत. तो त्यांची म्हातारपणाची काठी बनून राहिला आहे. आता तोच रिटायर व्हायला आलाय! पण रिटायर होणार नाही म्हणतोय.

माझा सुहृद कै. दिलीप सत्तूर मला दरवर्षी आठवण करून द्यायचा, “श्रीकांत, तू ‘तळवलकर ट्रस्ट’च्या ‘अनुकरणीय उद्योजक’ पारितोषिकासाठी ‘मन्मन’च्या गोखल्यांचा विचार का करत नाहीस? एकदा त्यांना भेट. ‘मन्मन’ उद्योग सदाशिव पेठेत मुलांच्या भावे स्कूलसमोर आहे. तुला फार लांब नाही. फार वेगळे गृहस्थ आहेत. बघ, एकदा त्यांच्याशी बोल आणि तुला योग्य वाटले तरच पारितोषिकासाठी विचार कर.”

माझ्या डोक्यात अनेक नावे असत, त्यामुळे गोखल्यांचे नाव मागे पडत गेले. परंतु दिलीपने पुन्हा आठवण करून दिली आणि आग्रहदेखील केला. तेव्हा मी ठरवले, जाऊयात एकदा. मी दिलीपला विचारले, ‘तुझी ओळख देऊ का?’ तर दिलीप म्हणाला, ‘छे छे. मी त्यांना दहा-बारा वर्षांपूर्वी भेटलोय. ते मला ओळखणारदेखील नाहीत.’