नाट्यशिक्षक सतीश आळेकर
सतीश आळेकर हे ज्येष्ठ रंगकर्मी आहेत. आळेकर यांच्या रंगभूमीवरील कार्याचा गौरव म्हणून त्यांना 2017 या वर्षीचा 'तन्वीर सन्मान' देण्यात आला. त्यांचा परिचय नाटककार, दिग्दर्शक आणि ‘थिएटर अॅकेडमी’चे संस्थापक सदस्य असा आहे. त्या सर्वांना कवेत घेईल आणि तरी वैशिष्ट्याने वर चार अंगुळे उरेल असे त्यांचे कार्य म्हणजे पुणे विद्यापीठाच्या ‘ललित कला केंद्रा’चे प्रमुख म्हणून त्यांनी बजावलेली कामगिरी. त्याचा यथोचित उल्लेख अभिनेत्री मुक्ता बर्वे हिने ‘तन्वीर पुरस्कार’ समारंभात केला. आळेकर यांनी अभिनयही केला; किंबहुना, त्यांचा यशस्वी चरित्र अभिनेते म्हणून निर्देश ‘व्हेंटिलेटर’नंतर होऊ लागला आहे. काही नाटके आणि अलिकडील मोजके चित्रपट यांत त्यांच्या भूमिका असल्या तरी 'अभिनेते' म्हणून त्यांच्या नावाचा दबदबा मात्र नव्हता. आळेकर यांनी मराठी प्रायोगिक रंगभूमीवर 'ब्लॅक कॉमेडी'चे स्वतंत्र युग निर्माण केले. त्यांची ‘महानिर्वाण’, ‘महापूर’, ‘बेगम बर्वे’ अशी नाटके प्रसिद्ध आहेत, पण आळेकर हे नाटक या सादरीकरणाच्या कलेचे उत्तम शिक्षकही आहेत. या त्यांच्या अनोख्या पैलूंवर मुक्ता बर्वे यांनी प्रकाशझोत टाकला आहे.
उदयच्या कामाची सुरूवात झाली ती गणेशोत्सव मंडळाचा कार्यकर्ता म्हणून. मात्र उदयची धडपड ढोबळ प्रयत्नांच्या पुढे जात राहिली. तो त्याच्या मनाला भेडसावणाऱ्या प्रश्नांना सामोरा जात राहिला. म्हणूनच त्याने अाणि त्याच्या मित्रांनी 'अादर्श मित्र मंडळा'च्या माध्यमातून उभे केलेले काम गडचिरोलीतील नक्षलवादी चळवळीपर्यंत जाऊन पोचले. त्यांची ती धडपड गडचिरोलीतील शाळा, विद्यार्थी, पोलिस, नक्षलवादी अशा विविध घटकांना कवेत घेऊन पुढे जात अाहे. उदय अाणि त्यांच्या मित्रांनी केलेली बदलाची सुरूवात हे त्यांच्यातील चांगुलपणाचे प्रतिक अाहे.
मी ‘साहित्यकुंज' संघ स्थापन करून त्याअंतर्गत दर सहा महिन्यांनी नवोदितांसाठी ‘काव्य-लेख-कथा’ स्पर्धा आयोजित करत असे. त्यातील निवडक साहित्य घेऊन ‘साहित्यकुंज' अनियतकालिकाचे अर्धवार्षिकांक दर दिवाळीच्या व उन्हाळ्याच्या सुट्टीत प्रसिद्ध करत असे. माझ्याकडे बरीचशी मुलेमुली त्यांच्या कथा, कविता वा लेख घेऊन येत. मी माझ्याकडे ‘विद्यार्थी साहित्य मेळावा’ दर तीन महिन्यांस आयोजित करत असे. आम्ही मेळाव्यात एकमेकांच्या साहित्यावर चर्चा करायचो.
वर्षा परचुरे यांनी समाजसेवेचे औपचारिक शिक्षण घेतले आहे खरे, पण त्यांचा पिंडच वेगळ्या मुशीत घडला आहे. औपचारिक प्रशिक्षण व संस्कार यांचा सुरेख मेळ त्यांच्या जीवनात जाणवतो. वर्षा ‘राष्ट्रीय स्वराज्य संघा’च्या विचारसरणीच्या आहेत. त्या वडिलांच्या तालमीत घडल्या, वाढल्या. त्यांनी ‘वनवासी कल्याण आश्रम’ या संस्थेत काही काळ काम केले. त्यांचे एम.एस.डब्ल्यू. आणि एम.बी.ए. या दोन्ही पदवी परीक्षांतील ‘रिसर्च पेपर’ उत्कृष्ट ठरले होते. त्या ‘ठाणा कॉलेज’, ‘नरसी मोनजी कॉलेज ऑफ मॅनेजमेंट’ आणि ‘कर्वे इन्स्टिट्युट ऑफ सोशल सायन्सेस’ ह्या तिन्ही कॉलेजमध्ये ‘बेस्ट स्टुडंट अॅवॉर्ड’च्या मानकरी ठरल्या होत्या. वर्षा परचुरे ‘महिला परिवर्तन संस्थे’त जुलै 2012 मध्ये काम करू लागल्या. तत्पूर्वी त्या ‘अपनालय’ या संस्थेत असिस्टंट डायरेक्टर ह्या पदावर काम करत होत्या. तेथे पोचण्यापूर्वीचा त्यांचा प्रवास निराळा आहे.
नारायण गोविंद उर्फ नानासाहेब चापेकर यांचा जन्म 5 ऑगस्ट, 1869 रोजी मुंबईमध्ये झाला. ते मराठीतील ऐतिहासिक विषयावर लेखन करणारे एक भाषातज्ज्ञ संशोधक लेखक, समीक्षक आणि सामाजिक कार्यकर्ते होते. त्यांनी पैसा, राज्यकारभार, समाज-नियंत्रण यांसारख्या विषयांवर ग्रंथ लिहिले आहेत.
शंकर बळवंत पंडित, वय वर्षें पंच्याण्णव. एक कवी, पण ते कवी म्हणून प्रसिद्ध होण्यापासून दूर राहिले आहेत. त्यांना स्वत:ला प्रसिद्धीचा सोस नाही. कवीमध्ये सहसा आढळत नाही असा तो गुण आहे. शंकर पंडित स्वत: वयाच्या पंच्याण्णव्या वर्षीही घरातील अनेक कामे करतात. ते राहत असलेल्या घरी, तिसऱ्या मजल्यावरही लिफ्ट बंद असली तर पायी जिने चढून जातात. त्यांनी वाचन, लेखन, कविता करणे, चित्रे काढणे, विद्यार्थ्यांना चित्रकला शिकवणे असे छंद आवडीने जोपासले आहेत. त्यांची स्मरणशक्ती तल्लख आहे. त्यामुळे त्यांना पाहणारा-ऐकणारा थक्क होतो.
शैलजा माधव रानडे म्हणजे माझी आई. ती रत्नागिरीला असते. माझी बालमैत्रीण मला अनेक वर्षांनी भेटली. गप्पागोष्टी चालू असताना, तिने माझ्या आईची चौकशी केली. तेव्हा मी तिला आईबद्दल सांगू लागले. मैत्रीण या वयातही माझी आई इतकी उत्साही आहे हे ऐकून थक्क झाली. मी आईचे तेच जीवन शब्दबद्ध करून वाचकांसमोर आणत आहे. 
पूर्वीची सर्वात महत्त्वाची कथा वामन चोरघडे यांची मानली जाते. ती कथा खऱ्या अर्थाने लघुकथा आहे. दीर्घत्व हे त्यांच्या कथेत शोधूनही सापडणार नाही. त्यामुळे त्यांच्या जन्मशताब्दीनिमित्त त्यांच्या निवडक कथांचे संपादन दोन भागांतील प्रकाशित झाले आहे. चोरघडे यांचे एकूण सात कथासंग्रह. कथांची संख्या एकशेपन्नास.