गावपळणीची प्रथा कोकणात सिंधुदुर्ग जिल्ह्याच्या मालवण तालुक्यातील आचरे पंचक्रोशीत आहे. आचऱ्याला लागून असलेल्या वायंगणी, चिंदर, मुणगे आदी गावांतही दर तीन ते चार वर्षांनी गावपळण होत असते. गावपळणीची प्रथा मुणगे गावात मात्र काही समाजाचीच माणसे पाळतात.

आचऱ्याची रामनवमी, डाळपस्वारी, गणेशोत्सव आदी सण-उत्सवांना संस्थानी थाट असतो. ते आगळेवेगळेपण आचरे गावाच्या गावपळणीतही दिसून येते. चार वर्षें झाली, की गावपळणीचे वर्ष आले याची कुजबुज गावकऱ्यांत सुरू होते. शेतकरी त्यांची नाचणी, भुईमूग, भात यांची कापणी वेगाने करतात. ‘न जाणो म्हाताऱ्यान प्रसाद दिल्यान तर आमका गाव सोडूक व्हयो’ ही चर्चा शेतापासून घरापर्यंत चालू असते. श्रीदेव रामेश्वराला प्रेमाने, आपुलकीने आचरे गावात ‘म्हातारा’ म्हणण्याची प्रथा आहे.

माणसाने कलासक्त तरी किती असावे की कला हेच माणसाचे जीवन बनावे! छांदिष्ट किती असावे की छंद हे व्यसन बनावे! काही माणसे कलासक्त आणि कलंदर या शब्दांपलीकडे जाऊन काहीतरी अद्भुत करून जातात आणि असामान्य बनतात. उदाहरणार्थ, मालवणमधील हरहुन्नरी कलाकार आणि अद्भुत व्यक्तिमत्त्व म्हणजे संग्रहकार उदय रोगे!

मालवण- मेढा येथील जोशी वाड्याचे पुत्र उदय रोगे. एकदम साधा आणि अतिशय गोड माणूस. लहानपणापासून छंदवेडा. दुर्मीळ वस्तू शोधत राहणे आणि त्या संग्रहित करणे हे त्यांचे नित्याचे काम. तो छंदच त्याची पुढे ओळख बनला. जुनी नाणी, विविध देशांची चलने, शिवमुद्रा असलेली नाणी, पुरातन वस्तू आणि शस्त्रे, बटणे, माचीस (मॅचबॉक्स), बाटल्यांची झाकणे, स्टिकर्स, पोस्टाची तिकिटे, जुनी भांडी व साधने, दुर्मीळ मुर्ती व वस्तू, विविध मान्यवर व्यक्तींच्या जन्मतारखांशी नंबर जुळणाऱ्या चलनी नोटा, पेंटिंग्ज, शंख-शिंपले आणि खूप काही... अशी ही उदयच्या संग्रहातील संपत्ती. उदयने अलिकडे तर देवळातील व इतर ठिकाणच्या देवदेवतांच्या जुन्या मूर्ती जतन करण्यासाठीही पुढाकार घेतला आहे!

शिवाजी महाराजांना शत्रूंची सागरी मार्गावरील आक्रमण परतावून लावण्यासाठी जलदुर्गाची निर्मिती करण्याची गरज भासू लागली. त्यासाठी सुरक्षित आणि भक्कम स्थळांचा शोध सुरू झाला. समुद्रकिनारे धुंडाळले गेले. त्या शोधाला पूर्णविराम मिळाला तो मालवणजवळील अरबी समुद्रातील कुरटे नावाच्या काळ्या खडकाळ बेटामुळे. ती जागा 1664 साली किल्ल्यासाठी निवडण्यात आली. किल्ल्याच्या बांधकामाला 25 नोव्हेंबर 1664 रोजी सुरुवात झाली व बांधकाम 1667 मध्ये पूर्ण झाले. ज्या चार कोळ्यांनी सिंधुदुर्ग बांधण्यासाठी जागा शोधली त्यांना इनाम स्वरूपात गावे देण्यात आली.

वालावल हे सिंधुदुर्ग जिल्ह्यातील, मालवण आणि वेंगुर्ला तालुक्यांना जोडणारे टोक. गावाच्या उत्तरेला पाट-चेंदवण सीमा जोडल्या गेल्या आहेत. चेंदवण, हुमरमाला, गावधड ही वाडीवजा गावे समृद्ध, हिरव्यागार वालावलची भावंडे शोभतात. पंचक्रोशीत निसर्गसंपदा आणि वन्य प्राणी भरपूर आहेत. वालावलचे वैशिष्ट्य म्हणजे जांभ्या दगडाचे कातळी क्षेत्र. त्या कातळाने गावाची तीस टक्के जमीन व्यापली आहे. गाव डोंगराळ भागात असले तरी नदीकिनाऱ्यावर आहे. त्यामुळे भाजीपाला, शेती, फळे आदी कृषी उत्पन्न गावात पिकवले जाते.

वालावलच्या उत्तरेला कर्ली खाडीकिनारा आहे. जुवा बेटाच्या चारही बाजूंला नदीचे खोल पाणी व आतमध्ये विस्तीर्ण बेट आहे. नारळ-पोफळीच्या मोठ्या बागा, अधुनमधून दिसणारी केळीची झाडे व त्यामध्ये दिसणारी कौलारू घरे असे खेड्याचे रूप आहे.

रवींद्रनाथ टागोर व महात्मा गांधी यांनी ‘शांतिनिकेतन’ व ‘नई तालिम’ या संकल्पनांमधून भारतात प्रामुख्याने शिक्षणव्यवस्थेचा वेगळा विचार रुजवण्याचे प्रयत्न केले. पण भारतात रूढ झाली ती ब्रिटिशांनी रुजवलेली शिक्षणपद्धत. मात्र काहीजण त्या परिस्थितीतही शिक्षणव्यवस्थेच्या वेगळ्या वाटेवरून चालण्याचे धाडस करत असतात.

 संकटांची मालिका कधी, केव्हा, कशी समोर येईल हे कुणाला समजत नाही! अशा वेळी मनात श्रद्धेचा कोपरा असतो, तो आत्मविश्वास प्रबळ करतो; आणि अशक्य ते शक्य कसे झाले हे समजत नाही. भराडीमातेचे नाव घ्यावे, तिच्याकडे आपली व्यथा सांगावी आणि काही कालावधीत सारे मनाजोगते घडावे, असा अनुभव अनेकांना येतो. सामान्यजनांना तो श्रद्धेचा भाग वाटतो. भराडीमातेचा कृपाशीर्वाद वाटतो. भक्ताला देवीच्या सान्निध्यात पोचल्यावर मिळणारे सुखही तसेच असते. म्हणून एकदा का आंगणेवाडीच्या यात्रेची तारीख जाहीर झाली, की महाराष्‍ट्राच्या कानाकोप-यातून नव्हे, तर परराज्यांतूनही हजारो भक्त दोन दिवसांच्या त्‍या यात्रेसाठी सिंधुदुर्गात दाखल होतात. लाखो भक्तांची मांदियाळी फुलून जाते.