पुण्यातील तुळशीबागेला अडीचशे वर्षांचा जागता इतिहास आहे. तुळशीबागेचे स्वरूप एका जुन्या राममंदिराभोवती उभा राहिलेला बाजार असे आहे. पिन टू पियानो... म्हणाल ती संसारोपयोगी वस्तू तेथे विकत मिळते. पेशवेकालीन मॉल असे त्याचे वर्णन रास्त होईल. ते देऊळ बांधले तेव्हा देवपूजेला लागणाऱ्या सहाण-खोडे, फुले अशा वस्तू विकण्यास तेथे ठेवत. म्हणजे संकल्पना ती होती, पण आता त्या तुळशीबागेच्या बाजाराला जे अजस्र आणि अवाढव्य रूप आले आहे त्यात मूळ मंदिर कोठल्या कोठे हरवून गेले आहे! तुळशीबाग परिसर व्यापारी संघटनेकडे नोंदलेले तीनशे दुकानदार आणि तीनशे पथारी व्यावसायिक आहेत. त्यांनी एक एकरातील राम मंदिर वेढून टाकले आहे. ते मंदिर तुळशीबागवाले यांच्या खासगी ट्रस्टकडे आहे. त्याभोवती पुरंदरे-पंड्या-सम्राट अशी जुनी चालत आलेली ट्रस्टकडील भाड्याची पाच-सहा दुकाने आहेतच. त्या जुन्या दुकानांना व वाडाटाइप रहिवासी घरांना रूपडे इतिहासकालीन आहे. त्यांचे आणि बाहेरच्या दुकानदारांचे काही संबंध नसावे. आतील ती दुकाने तर पडिक वाटतात.

जगात जे मिळत नाही, ते तुळशीबागेत मिळते! किंबहुना ‘पुणे तेथे काय उणे!’ या वाक्याचा संदर्भही तुळशीबागेला अनुसरून आहे. तुळशीबागेशिवाय पुणे अपुरे आहे. 

एकेकाळी हिंदुस्तानचे राजकारण हे पुणे शहरातून चालवले जात असे! पेशव्यांनी शिवाजी महाराजांनी स्थापन केलेल्या स्वराज्याचे साम्राज्य केले. मराठी सेना अटकेपार पेशव्यांच्या कारकिर्दीत पोचल्या, भगवा लाल किल्ल्यावर तेरा वर्षें फडकत राहिला तो पेशवाईच्या काळात! पेशव्यांचे वास्तव्य पुण्यात होते. त्यामुळे पुणे शहराला भारतात व विशेषत: महाराष्ट्रात अनन्यसाधारण महत्त्व प्राप्त झाले. तुळशीबाग ही पेशव्यांनीच वसवली! आणि त्याला कारणीभूत झाले ते नारो आप्पाजी खिरे तथा तुळशीबागवाले! नारो आप्पाजी हे पेशव्यांचे बुद्धिमान आणि चतुरस्त्र कारभारी होते. पुणे शहरात अन्य देवतांची मंदिरे होती, पण त्यात राममंदिर नव्हते. नारो आप्पाजींनी पुण्यात एकतरी राममंदिर असावे अशी इच्छा पेशव्यांकडे व्यक्त केली आणि पेशव्यांनी त्यास मान्यता दिली. त्याची जबाबदारी नारो आप्पाजी यांच्यावरच सोपवण्यात आली.