-
दृश्यकलेविषयी आणि त्यातही शिल्पकलेविषयी मराठीत लिखाण कमी झालेले आहे, त्यामुळे ‘प्रतिभावंत शिल्पकार’ हे दीपक घारे यांनी लिहिलेले शिल्पकलेविषयीचे पुस्तक म्हणजे त्या विषयातील मोलाची भर आहे. घारे मराठीतील दृश्यकलेचे अभ्यासक आहेत.
शिल्पकला म्हटली, की भारतीय लोकांसमोर देव-देवतांच्या मूर्ती किंवा गावोगावी दिसणारी स्मारकशिल्पे - अश्वारूढ शिवाजी महाराज,…
-
सातवाहनांनी महाराष्ट्रात पहिली राजसत्ता सुमारे बावीसशे वर्षांपूर्वी स्थापन केली. त्यांची राजधानीची व प्रमुख नगरे होती जुन्नर, नाशिक, प्रतिष्ठान व तेर ही. त्या नगरांचे संबंध देशाच्या इतर भागांबरोबर व कोकण किनारपट्टीच्या सोपारा, ठाणे, कल्याण, चौल, मांदाड इत्यादी बंदरांमधून ग्रीस, रोम, इजिप्त, आफ्रिकेचा पूर्वकिनारा, इराणी व अरबी आखातातील प्रदेश…
-
त्र्यंबकेश्वर ते कयगाव टोक (तालुका नेवासा) हा परिसर दंडकारण्याचा मानला जातो. त्या परिसरातून गोदावरी नदी पश्चिमेकडून पूर्वेकडे वाहते. नदीच्या तीरावर कोपरगाव हे तालुक्याचे ठिकाण वसलेले आहे.
प्रभू रामचंद्राच्या पदस्पर्शाने पुण्य झालेला असा कोपरगाव तालुका. गोदावरी नदीच्या उजव्या व डाव्या तीरावरून प्रभू रामचंद्र व सीता यांचे वनवासकाळात भ्रमण झालेले आहे…
-
मी बैलगाडीचा जन्म कधी झाला ते सांगू शकत नाही. मात्र मी शेती करत असताना 1970 साली माझ्या वाडवडिलांपासून वापरात असलेली लाकडापासून, बनवलेली बैलगाडी नामशेष होत चालली आहे. शेतकरी बैलगाडी ग्रामीण भागात मालवाहतुकीसाठी आणि प्रवासासाठी वापरत. विद्यमान बैलगाडी लाकडापासून न बनवता लोखंडापासून बनवली जाते. लोखंडी बैलगाडी ऊस वाहतुकीसाठी व शेतीकामासाठी वापरली…
-
पुस्तकाच्या सुरुवातीस प्राचार्य हॅमले यांचा पुरस्कार व लेखकाने करून दिलेला ग्रंथ परिचय येतो. प्राचार्य हॅमले यांनी त्या पुरस्कारात म्हटले आहे, ‘नव्या शिक्षणपद्धतीचे महत्त्वाचे वैशिष्ट्य म्हणजे विषय आणि विषयातील वर्ण्य मजकूर यांच्या मानवी पैलूची जाणीव. आता, आपल्याकडे मानवी भूगोल, मानवी विज्ञान एवढेच नव्हे तर मानवी गणितही आहे. इतिहास विषयाची मानवी…
-
अल्पसंख्यांक म्हणून भारतामध्ये मुसलमान, ख्रिश्चन, पारसी, शीख, बौद्ध व जैन या सहा समाजांना मान्यता मिळालेली आहे. महाराष्ट्र सरकारने येथील ज्यू धर्मीयांना तशी मान्यता २२ जून २०१६ रोजी दिली. ज्यू समाज त्या निर्णयाची गेली अनेक वर्षें वाट पाहत होता. स्वाभाविकच, तो समाज आनंदित झाला आहे. ते लोक महाराष्ट्रात खरोखरी अल्पसंख्य म्हणजे बारा कोटी…
-
चंद्रपुरात शहरासभोवती परकोट आहे. त्याचा पाया गोंड राजवंशातील दहावा परंतु चंद्रपूर येथे राज्य करणारा पहिला राजा खांडक्या बल्लाळशहा याने 1472 च्या सुमारास घातला व त्याची राजधानी बल्लारपूर येथून चंद्रपूरास हलवली. तेल ठाकूर नावाच्या वास्तुशिल्पकाराने परकोटाचा नकाशा तयार केला व साडेसात मैल परिघाची आखणी करून पायाभरणी केली. परकोटाचा पाया बारा फूट खोल…
-
मानवी त्वचेवरील ‘गोंदण’. ‘गोंदण’ हा आदिवासींचा सांस्कृतिक वारसा आहे. त्यातून सांस्कृतिक ओळख पटते. शिवाय ते सौंदर्याचे लक्षण आहे, ते औषध आहे. ते मनोसामाजिक, सामाजिक-सांस्कृतिक संकल्पना या दृष्टीने संवाद साधण्याचे माध्यमही आहे - ती आदिवासींची संस्‍कृती अंकित करणारी ‘व्हिज्युअल भाषा’ आहे.
ज्या काळात कला किंवा कलाकार ही संकल्पना अस्तित्वात नव्हती, त्या…
-
थोरल्या बाजीरावांचा जन्म नाशिक जिल्ह्याच्या सिन्नर तालुक्यात डुबेरे येथील बर्वे वाड्यात १८ ऑगस्ट १७०० रोजी झाला. थोरले बाजीराव हे राधाबाई व बाळाजी विश्वनाथ यांचे प्रथम संतान. बाळाजी विश्वनाथ भट हे स्वकर्तृत्वाने अनेक वर्षांच्या सेवेनंतर पेशवे पदावर पोचले.
मल्हार बर्वे यांना छत्रपती राजारामांकडून, गंगथडी प्रांतात चौदा महालांची चौथाई व जहागिरी…
-
मुंबईत जे.जे. हॉस्पिटलकडून भायखळा रेल्वे स्टेशनकडे येताना रेल्वेवरील पूल संपला, की उजव्या हाताला लव्हलेन लागते. त्या रस्त्याच्या तोंडावर मध्यभागी उत्तुंग उंचीचा कलात्मक पुतळा उभारण्यात आला होता ‘त्याचं नाव खडा पारसी’. तो पुतळा मुंबईतील धनाढ्य पारशी व्यापारी करसेटजी माणेकजी श्रॉफ यांच्या स्मरणार्थ त्यांच्या वंशजांनी मुंबई महापालिकेला पैसा देऊन…
-
बहुरंगी, बहुढंगी मुंबईत दोनशे वर्षांपूर्वी काही मजेशीर बाजार होते.
‘मारवाडी बाजार’ भुलेश्वर-क्रॉफर्ड मार्केट रस्त्यावर होता. तेथे उंची शेले, शालू, साड्या, लुगडी, पीतांबर, पागोटी आणि सतरंज्या मिळत.
‘अंग्रेजी बाजार’ फोर्टच्या मेडोज स्ट्रीटवर होता.
‘सट्टा बाजार’ मुंबादेवी तलावाच्या मागे एका मोठ्या इमारतीच्या आगाशीवर (गच्चीवर) भरत असे. मारवाडी लोक…
-
राणेखानची ऐतिहासिक समाधी नाशिकच्या सिन्नर तालुक्यात देवपूर गावी उभी आहे. त्यास महाराष्ट्राच्या इतिहासातील प्रसिद्ध पानिपतच्या लढाईचा संदर्भ आहे. त्या समाधिस्थळास ‘बडाबाग’ असेही नाव आहे. मात्र स्थानिक पातळीवर ते स्थळ 'राणेखानचा वाडा' या नावाने ओळखले जाते.
देवपूर गावाची महती तीन नावांनी प्रसिद्ध आहे. गावाला राजकीय दृष्टिकोनातून नाना गडाखांचे…
-
मुंबई शहराची ओळख दर्शवणाऱ्या अनेक जागा आहेत. त्यांपैकी सर्वांच्या पसंतीस उतरणारी स्वत:च्या सौंदर्याने पाहणाऱ्याचे मन मोहून घेणारी जागा म्हणून ‘मरीन ड्राइव्ह’कडे निर्देश करावा लागेल.
‘मरीन ड्राइव्ह’चा रस्ता लोकमान्य टिळकांच्या ‘स्वराज्य हक्क’ सिंहगर्जनेने पुनित झालेल्या भूमीपासून सुरू होतो. पूर्वी त्या परिसरात ब्रिटिशांची मरिन बटालियन तुकडी (लाइन्स…
-
पौष महिन्यात येणा-या मकरसंक्रांतीच्या सणाच्या आदल्या दिवसाला 'भोगी' असे म्हणतात. तो आनंदाचा आणि उपभोगाचा सण अशी लोकधारणा आहे. त्या दिवशी घर आणि आजूबाजूचा परिसर स्वच्छ केला जातो. पूर्वी स्त्रीया भल्या पहाटे उठून घराला शेणाने सारवून घेत असत. घरासमोर रांगोळ्या काढत. त्या दिवशी अभ्यंगस्नान करण्याची प्रथा आहे.
स्त्रिया भोगीच्या दिवशी नवे…
-
ठाकुर्ली रेल्वे स्टेशन डोंबिवली आणि कल्याण रेल्वे स्टेशनच्या दरम्यान आहे. स्टेशनाच्या मागे, पश्चिमेला खाडीपर्यंतचा सारा परिसर म्हणजेच ‘चोळा पॉवर स्टेशन’ वा ‘कल्याण बिजली घर’ होय.
विजेवर चालणारी इंजिने १९२५ सालापासून सुरू झाली. त्या काळी रेल्वेला लागणारी वीज टाटा पॉवर लाइनकडून घेतली जात असे. तेव्हाच्या रेल्वे विभागाला जी.आय.पी. असे म्हटले जाई. जी.…
-
कोकणात सर्वांत मोठा उत्सव म्हणून गणेशोत्सवाला महत्व दिले जाते. त्यामुळे सण-उत्सवांची परंपरा, तेथे पूर्वापार चालत आलेली संस्‍कृती त्याच भक्तेभावाने व श्रद्धेने जोपासली जाते. संपूर्ण कोकणचा प्रांत हा विविधतेने नटलेला असून त्याला समृद्ध कला, साहित्य व संस्कृतीचे अधिष्ठान लाभले आहे. चौदा विद्या व चौसष्ट कलांचा अधिपती समजला जाणारा गणपती कोकणातील घरोघरी…
-
निसर्गरम्य कोकणात देवगडपासून सहा किलोमीटर अंतरावरील वाडा गावात वाडातर ही वाडी आहे. तेथे अगदी समुद्रालगत भराव टाकून, डोंगराच्या पायथ्याशी माडांच्या कुशीत बांधलेले प्रेक्षणीय श्रीक्षेत्र हनुमान मंदिर आहे. मंदिरातील श्रीहनुमान मूर्तीची प्राणप्रतिष्ठा गगनगिरी महाराजांच्या हस्ते १९८१ मध्ये करण्यात आली. मंदिराचा २००८ साली जीर्णोद्धार करून वास्तूची…
-
गुहाग्रजाय नमः। अपामार्गपत्रं समर्पयामि।।
आयुर्वेदामध्ये आणि अथर्ववेदात आघाड्याला ‘अपामार्ग’ म्हणून ओळखतात. आघाड्याची राख करून क्षार काढतात. त्याने पोट व दात स्वच्छ होतात म्हणून त्या क्षाराला ‘अपामार्गक्षार’ म्हणतात. आघाड्याला वेगवेगळ्या भाषांत अपांग, चिरचिरा, चिचरा, लत्जिरा, उत्तरेणी, कंटरिका, खारमंजिरी, मरकटी, वासिरा, काटेरी फुलोरा अशी नावे…
-
‘ख’ हे वर्णमालेतील एक अक्षर असले तरी ‘ख’ हा एकाक्षरी शब्दही आहे. ख या शब्दाचा अर्थ आकाशा! विश्व हे पृथ्वी, आप, तेज, वायू आणि आकाश अशा पंचमहाभूतांनी निर्माण झाले आहे. त्यातील आकाश महाभूत म्हणजेच ‘ख’. त्यावरून आकाशातील ग्रहांना 'ख'गोल आणि त्यांच्या अभ्यासाला 'ख'गोलशास्त्र म्हटले जाते. ख म्हणजे आकाशात, ग म्हणजे गमन करणारा तो ‘खग’ (पक्षी). आकाशात…
-
तसे पाहिले तर मुंबईचा इतिहास हा चार-पाचशे वर्षांचा. उत्तम सोयीचे एक नैसर्गिक बंदर एवढीच तिची ख्याती होती. उत्तरेतील शहरांसारखे प्राचीन ऐतिहासिक वैभव नसतानाही, एकाचवेळी भिन्न प्रकृती-संस्कृतीच्या, अठरापगड जातीधर्माच्या लोकांना बरोबर घेऊन, सुखनैव नांदणारे, व्यापारउद्योगधंद्याचे धाडसी नेतृत्व करणारे, सार्वजनिक हिताची कळकळ असणारे, शेजारधर्म जागवणारे,…
सर्वसामान्य माणसे त्यांच्या कर्तृत्वाने समाज घडवत असतात. परंतु अशा माणसांकडे दुर्लक्ष होते व लता मंगेशकर, शरद पवार, माधुरी दीक्षित, सचिन तेंडुलकर अशा सेलिब्रिटींची नावे समाजाचे कर्तृत्ववान प्रतिनिधी म्हणून घेतली जातात. सामान्यांमध्ये दडलेली असामान्य ऊर्जा व्यक्त व्हावी व सर्वदूर पोहोचावी ह्यासाठी अप्रसिद्ध पण कर्तृत्ववान मंडळींची माहिती 'थिंक महाराष्ट्र'वर संकलित केली जाते.
महाराष्ट्राची ताकद कार्यकर्त्यांत आहे असे गांधीजी म्हणत. महाराष्ट्रभर स्वयंसेवी संस्थांचे जाळे असून व्यक्तिगत व संस्थात्मक रीत्या बरेच मोठे सामाजिक कार्य होत असते. भोवतालच्या बजबजपुरीजन्य परिस्थितीत लोकांमध्ये आश्वासकता निर्माण व्हावी व सामाजीक कार्यातून व्यक्त होणारा "निरपेक्ष चांगुलपणा" अधिकाधीक लोकांपर्यंत पोहोचावा ह्यासाठी थिंक ग्लोबल व्यासपिठ ऊपलब्ध करते!
महाराष्ट्राच्या गावोगावी वेगवेगळी सांस्कृतिक वैशिष्ट्यं असून ते सारे वैभव डॉक्युमेन्टेशन अभावी दुर्लक्षीत आहे. भावी पिढ्यांना व अभ्यासकांना ह्या अनंत गतकतृत्वाचे समग्र दर्शन व्हावे व अनुभवाचा फायदा व्हावा याच उद्देशाने 'वैभव' विभागात गावांची माहिती, कला आणि कलाकार, प्रथा, परंपरा, किल्ले, बाजार, खाद्यसंस्कृती, वन्यवैभवअशा विविध प्रकारची माहिती संकलित करून मांडली जाते..jpg)
वाचकांच्या प्रतिक्रिया
मयूर आडकर...धन्यवाद...!
Very nice blog...& good information along with photography. Hey, i want to see Kalsubai in Rainy season (Mid of July), so just curious, is it safe to go to Kalsubai now?
खूप छान ! अत्यंत तपशीलवार माहिती. याला बैलगाडीच्या प्रत्येक भागाच्या फोटोची किंवा रेखाटनाची जोड दिली तर नवीन पिढीला हि माहिती भविष्यात संदर्भासाठीही उपयुक्त ठरेल. अशाच प्रकारे मोट, नांगर या सारख्या शेतीविषयक इतर साधनांचीही माहिती तयार झाली पाहिजे.
KHUP CHHAN PATTERN AAHE
आपल्या कर्याला सलाम आपले कार्य असेच चालू ठेवावे
महाराजांचे चरित्र का कोणी लिहित नाही जसे गाडगे महाराजांचे
आपन केलेला उपक्रम फारच छा आहे
वाचणी य आणि शिक्षकांनी बोध घ्यावा असा अप्रतिम लेख